TAR486 - İslam Kurumları Tarihi

BİLECİK ŞEYH EDEBALİ ÜNİVERSİTESİ

İNSAN VE TOPLUM BİLİMLERİ FAKÜLTESİ

TARİH

(2025 - 2026) Ders Bilgi Formu

Ders Adı	Kodu	Yarıyıl	T+U Saat	AKTS	Z / S
İslam Kurumları Tarihi	TAR486	8	3 + 0	5,0	Seçmeli

Birim Bölüm	Tarih - Lisans (yüz yüze)
Amaç	Bu dersin amacı, İslam dünyasında tarihsel süreç içinde oluşan siyasal, hukukî, askerî, eğitimsel ve ekonomik kurumların gelişimini öğretmektir. Öğrencilere, bu kurumların İslam medeniyetinin şekillenmesindeki rolünü analiz etme becerisi kazandırmak hedeflenmektedir. Ayrıca kurumların tarihsel değişimlerini ve günümüze etkilerini karşılaştırmalı bir bakış açısıyla değerlendirmeleri amaçlanmaktadır.
Ders İçeriği	Bu ders, İslam dünyasında oluşan siyasal, hukuki, sosyal ve ekonomik kurumların tarihî gelişimini ele alır. İslam kurumlarının doğuşu Hz. Muhammed dönemiyle başlar ve dört halife dönemiyle sistematik bir yapıya kavuşur. Medine Vesikası, ilk siyasal ve toplumsal kurumlaşmanın temelini oluşturur. Hilafet kurumu, İslam siyasal düşüncesinin merkezinde yer alır. Emevî ve Abbâsî dönemlerinde hilafet, monarşik yapıya dönüşerek bürokratik sistem gelişmiştir. İmamet, meşveret, biat gibi kavramlar İslam siyaset geleneğinin teorik zeminini oluşturur. Beytü’l-Mâl (İslam hazinesi), kamu gelirlerinin ve harcamalarının denetlendiği temel ekonomik kurumdur. Hisbe teşkilatı, kamu düzenini ve ahlaki denetimi sağlayan önemli bir kurumdur. Kadılık kurumu, İslam hukuk sisteminin uygulanmasında merkezî bir rol üstlenmiştir. Şûrâ (danışma), siyasal karar alma süreçlerinde meşruiyetin dayanaklarından biri olarak görülür. Divan teşkilatları, özellikle Abbâsîler döneminde sistemli bir devlet yapısının temel organlarıdır. Divanü’l-Ceyş, ordu ve askerî harcamaların yönetildiği önemli bir idari kurumdur. Divanü’l-Harâc, vergi işlerinin düzenlendiği bir maliye kurumu olarak görev yapmıştır. Emevîlerle birlikte saltanat kavramı hilafetin önüne geçmeye başlamıştır. Abbâsîler döneminde vezirlik kurumu gelişmiş ve devlet yönetiminde merkezi rol oynamıştır. İslam hukukunun uygulanmasında mezheplerin etkisiyle farklı kadılık sistemleri ortaya çıkmıştır. Eğitim kurumu olarak cami ve medreseler, hem dinî hem bilimsel bilgi üretiminin merkezleri olmuştur. Selçuklular döneminde Nizamiye Medreseleri, kurumsal eğitim yapısının gelişiminde dönüm noktasıdır. Vakıf müessesesi, sosyal yardım ve kamu hizmetlerinin kurumsallaşmasında önemli yer tutar. Ahilik teşkilatı, ekonomik hayatı düzenleyen bir sivil kurum olarak öne çıkar. İslam toplumlarında sosyal adaletin sağlanmasında zekât ve sadaka kurumları belirleyici olmuştur. İslam kurumları, şehirlerin mimarisinde ve planlamasında etkili olmuştur (örneğin; külliye, çarşı, hamam). Osmanlı’da klasik İslam kurumları geliştirilmiş ve merkezî bir sistem hâline getirilmiştir. Şeyhülislamlık, Osmanlı'da dinî ve hukukî otoritenin temsil edildiği üst düzey bir kurumdur. Osmanlı maliyesinde tımar ve iltizam sistemleri klasik İslam vergi kurumlarının bir uzantısıdır. İslam kurumlarının gelişimi, yerel kültürlerle etkileşim içinde evrim geçirmiştir. Kurumlar, sadece idarî değil; kültürel, ahlaki ve sosyal yapının taşıyıcısı olmuştur. Bu ders, İslam kurumlarının tarihsel bağlamda işleyişini ve dönüşümünü eleştirel bakış açısıyla analiz etmeyi hedefler. Ayrıca kurumların günümüzdeki yansımaları ve modernleşme ile geçirdiği dönüşüm de incelenir. Ders sonunda öğrenciler, İslam medeniyetinde kurumsallaşmanın tarihsel gelişimini sistematik olarak değerlendirme yetisine sahip olur.

Hafta	Konu
1	İslam Kurumları Tarihine Giriş: Tanım, kapsam, yöntem ve kaynaklar
2	Hz. Peygamber Döneminde İlk Kurumsallaşma ve Medine Vesikası
3	Dört Halife Döneminde Siyasal Kurumlar: Hilafet, Şûrâ, Biat
4	Emevî ve Abbâsî Dönemlerinde Merkezi İdare ve Bürokratik Kurumlar
5	Divan Teşkilatı: Divan-ı İnşa, Divan-ı Harac, Divan-ı Ceyş
6	Kadılık ve Adli Kurumlar: Kâdı, Müftü, Şûrâ mahkemeleri
7	Hisbe ve Muhtesiplik: Kamu düzeni, pazar kontrolü ve ahlaki denetim
8	Ara Sınav
9	Beytü’l-Mâl ve Maliye Kurumları: Zekât, haraç, cizye ve vergi düzenlemeleri
10	Eğitim Kurumları: Cami, kütüphane, medrese ve Nizamiye örneği
11	Sosyal Yardım ve Kamu Hizmeti Kurumu Olarak Vakıflar
12	Ahilik Teşkilatı ve Ekonomik Kurumlar
13	Osmanlı Döneminde İslam Kurumlarının Gelişimi: Şeyhülislamlık, Divan-ı Hümâyun
14	Modernleşme Süreci ve Kurumsal Dönüşümler (XIX–XX. yy.)
15	Genel Değerlendirme, Soru-Cevap ve Dönem Sonu Proje Sunumları
16	Yarıyıl Sonu Sınavı

Program Çıktıları
1	Tarihsel olayları bilimsel yöntemlerle inceleme, yorumlama ve analiz etme becerisi kazanır.
2	Birincil ve ikincil kaynakları eleştirel bir bakış açısıyla değerlendirir.
3	Ulusal tarih bilgisini evrensel tarih perspektifiyle ilişkilendirir.
4	Kültürel mirasın korunması ve toplumla paylaşılması konusunda duyarlılık gösterir.
5	Tarih disiplininde akademik araştırma yapma, rapor hazırlama ve bilimsel yazı yazma becerisi kazanır.
6	Farklı dönem ve medeniyetleri karşılaştırarak tarihsel süreçleri çok boyutlu değerlendirir.
7	Yabancı dil ve dijital araçları kullanarak tarih alanında bilgiye erişir ve paylaşır.
8	Tarihsel bilgi ve birikimini eğitim, kültür, arşiv ve medya gibi alanlarda uygulayabilir.
9	Eleştirel düşünme, problem çözme ve bağımsız karar verme becerisi geliştirir.
10	Etik değerlere bağlı, toplumsal sorumluluk bilinci yüksek, mesleki ve akademik dürüstlüğe sahip bireyler yetiştirir.

Ders Öğrenme Çıktısı - Program Çıktıları (1 -5 Puan Aralığı)

Ders Öğrenme Çıktısı	PÇ 1	PÇ 2	PÇ 3	PÇ 4	PÇ 5	PÇ 6	PÇ 7	PÇ 8	PÇ 9	PÇ 10
Öğrenci, İslam tarihindeki temel kurumları (hilafet, kadılık, vakıf vb.) tanımlar ve tarihsel gelişim süreçlerini açıklar.	-	-	-	-	-	-	-	-	-	-
İslam medeniyetinde siyasal, hukuki, ekonomik ve sosyal kurumların işleyişini analiz eder ve karşılaştırmalı değerlendirme yapar.	-	-	-	-	-	-	-	-	-	-
İslam kurumlarının Osmanlı dönemi ve modernleşme sürecindeki dönüşümlerini kavrar ve yorumlar.	-	-	-	-	-	-	-	-	-	-
İslam hukukunun ve idari sistemlerin kurumsallaşmasındaki temel kavram ve mekanizmaları öğrenir.	-	-	-	-	-	-	-	-	-	-
İslam kurumlarının günümüz toplumlarındaki etkilerini tartışır ve tarihsel bilgi ışığında çağdaş sorunlara çözüm önerileri geliştirir.	-	-	-	-	-	-	-	-	-	-
Ortalama Değer	-	-	-	-	-	-	-	-	-	-

https://ebs.bilecik.edu.tr/pdf/dersbilgigetir/349453