TAR374 - Osmanlı Sosyal Tarihi

BİLECİK ŞEYH EDEBALİ ÜNİVERSİTESİ

İNSAN VE TOPLUM BİLİMLERİ FAKÜLTESİ

TARİH

(2025 - 2026) Ders Bilgi Formu

Ders Adı	Kodu	Yarıyıl	T+U Saat	AKTS	Z / S
Osmanlı Sosyal Tarihi	TAR374	6	3 + 0	5,0	Seçmeli

Birim Bölüm	Tarih - Lisans (Yüz yüze)
Amaç	Bu ders, Osmanlı toplumunun yapısını ve sosyal ilişkilerini tarihsel belgeler ve akademik yaklaşımlar ışığında incelemeyi amaçlar. Öğrencilere, Osmanlı’da gündelik yaşamı, toplumsal tabakalaşmayı ve cemaatler arası ilişkileri analiz etme becerisi kazandırılır. Ayrıca, Osmanlı sosyal tarihine dair farklı yorumları değerlendirme ve tarihsel olguları eleştirel bir bakışla yorumlama yetisi geliştirilir.
Ders İçeriği	Osmanlı Sosyal Tarihi dersi, modern Türkiye’nin kökenini oluşturan, Anadolu ve Trakya’daki ahalinin toplumsal yaşantısını, Osmanlı Devleti’nin merkez ve taşra kurumlarıyla münasebetlerini, sosyo-ekonomik faaliyetlerini, inanç dünyasını, şehir ve taşra hayatını kapsar. İlk dersin konusu “Osmanlı Sosyal Tarihi’nin Kaynakları” olup Osmanlı Arşiv malzemesi ve tasnifleri, kronikler, seyahatnameler ve başlıca araştırma eserler öğrenciye tanıtılır. İkinci derste Osmanlı'da Sosyal Tabakalaşma konusu işlenir ve Osmanlı toplum yapısının şehirli, köylü ve konar-göçer zümreleri ele alınır. Osmanlı toplumunda gündelik hayat da ders konuları içerisinde yer alır. İlerleyen derslerde toplum zümrelerinin Osmanlı taşra idarecileri ve görevlileriyle münasebetleri, devlet nezdindeki hak ve vergi gibi sorumlulukları işlenir. Ayrıca “Osmanlı Millet Sistemi”, “Muhtesiblik Kurumu”, “Narh Sistemi” gibi Osmanlı sosyal hayatını düzenleyen müesseseler izah edilir. Osmanlı şehir yapısı, imar ve beledî hizmetler ile tarihî işlevsel bina çeşitleri de ayrıca bir dersin konusudur. Bu derste vakıf müessesesinin şehircilikteki rolüne de değinilir ve bir sonraki derste vakıfların toplum hayatındaki yeri etraflıca anlatılır. Osmanlı’da tasavvufî ekoller ve zümreler ile tarikatlar da sosyal tarihi ilgilendirdiği veçhiyle değerlendirilir. Sonraki derste ise Ahilik ve esnaf kurumları, hem tasavvufî yönleriyle hem de zanaatkarlık açısından sosyo-ekonomik hayattaki yeriyle beraber işlenir. Yine sosyal hayatın vazgeçilmez bir unsuru olan kahvehaneler ve hamamlar da Sosyal Mekanlar başlığı altında ele alınır. Dersler işlenirken öğrencilere, hazırlanmaları istenen konularla alakalı söz verilerek derse katılımları sağlanır. Böylece tarihsel olayları neden–sonuç ilişkisi içinde değerlendirme yetkinliği gelişir. Öğrenciler, Osmanlı’nın kuruluşundan yıkılışına kadar giden süreçte Türkiye Cumhuriyeti’nin halkını oluşturan toplumun tarihsel devamlılık içinde kültürel arka planını öğrenir ve bağ kurar. Sonuç olarak ders, tarihsel bilgiyle güncel konjonktürü bağdaştırabilen ve bunu tarihsel derinlikle yapabilen bireyler yetiştirmeyi amaçlar. Bu ders, Osmanlı İmparatorluğu’nun toplumsal yapısını ve sosyal dinamiklerini tarihsel süreç içinde bütüncül bir bakışla incelemeyi amaçlamaktadır. Osmanlı toplumunun çok katmanlı ve çok kültürlü yapısı, dinî, etnik, meslekî ve sınıfsal temelleriyle ele alınır. Dersin ilk bölümünde Osmanlı toplumsal düzeninin temel yapı taşları olan aile, mahalle ve cemaat yapıları tanıtılır. Aile hayatı, cinsiyet rolleri, evlilik gelenekleri ve gündelik yaşam pratikleri tarihî belgeler ve seyahatnameler ışığında değerlendirilir. Mahalle teşkilatı, dayanışma ağları, komşuluk ilişkileri ve yerel toplumsal denetim mekanizmaları ayrıntılı olarak ele alınır. Sosyal tarih bağlamında, vakıflar ve hayır kurumları gibi sivil mekanizmaların toplumsal yaşamı şekillendirmedeki rolü işlenir. Osmanlı toplumunda İslam hukuku çerçevesinde işleyen adalet sistemi ve kadılık kurumunun sosyal hayattaki etkisi tartışılır. Bu çerçevede, şeriye sicilleri, tereke defterleri ve kadı kararları temel kaynak olarak değerlendirilir. Ders, sadece Müslüman toplulukları değil, aynı zamanda gayrimüslim cemaatlerin sosyal konumunu ve Osmanlı toplumu içindeki yerlerini de kapsar. Ermeniler, Rumlar, Yahudiler gibi cemaatlerin sosyal örgütlenmeleri ve millet sistemi çerçevesindeki yaşamları ayrıntılandırılır. Sosyal tabakalaşma konusu, kul sistemi, saray çevresi, ilmiye, askerî ve reaya sınıfları üzerinden ele alınır. Bu sınıflar arasındaki sosyal hareketlilik, yükselme ve düşüş mekanizmaları da tarihî örneklerle işlenir. Osmanlı toplumunda kadınların sosyal konumu, mülkiyet hakkı, eğitim olanakları ve ekonomik hayattaki rolleri çeşitli belgeler ışığında analiz edilir. Çocukların eğitimi, büyüme süreçleri ve sosyal rollerine de ders kapsamında yer verilir. Ayrıca esnaf teşkilatları, lonca sistemi ve üretim ilişkileri toplumsal düzenin ekonomik temelleriyle birlikte incelenir. Zanaatkârların, tüccarların ve pazarcıların toplumdaki yerleri, şehir hayatının yapısıyla ilişkilendirilir. Şehir ve kırsal yaşam karşılaştırmalı olarak ele alınır; köy topluluklarının üretim düzeni, dayanışma biçimleri ve yerel otoritelerle ilişkileri değerlendirilir. Göçebe gruplar, aşiretler ve konar-göçer toplulukların Osmanlı sosyal yapısındaki yeri ve merkezle ilişkileri de ders kapsamında analiz edilir. Osmanlı’da sosyal denetim, ahlaki normlar, dini pratikler ve halk inançları bağlamında da ele alınmaktadır. Ramazan, bayramlar, halk şenlikleri ve mevsimlik ritüeller gibi toplumsal olaylar üzerinden kolektif hafıza ve kimlik meseleleri tartışılır. Dersin ilerleyen bölümlerinde toplumsal kriz dönemleri ve bunların sosyal yapı üzerindeki etkileri ele alınır; savaşlar, salgın hastalıklar, kıtlıklar ve doğal afetlerin toplumda yarattığı dönüşümler üzerinde durulur. Bu çalkantılı dönemlerde toplumsal dayanışma, isyanlar ve sosyal çöküş gibi dinamikler detaylı olarak değerlendirilir.

Hafta	Konu
1	Giriş: Sosyal tarih nedir? Osmanlı sosyal tarihine giriş ve kaynak türleri
2	Osmanlı toplum yapısının genel çerçevesi: Müslim–gayrimüslim ayrımı, reaya–askerî sınıf
3	Aile yapısı, evlilik gelenekleri ve gündelik yaşam pratikleri
4	Mahalle teşkilatı, toplumsal denetim ve yerel dayanışma ağları
5	Kadı sicilleri, tereke defterleri ve şeriye belgeleri ışığında sosyal yaşam
6	Kadınların toplumsal konumu, mülkiyet hakları ve kamusal alanla ilişkileri
7	Millet sistemi ve gayrimüslim cemaatlerin sosyal düzen içindeki yeri
8	Ara Sınav
9	Loncalar, esnaf teşkilatları ve ekonomik-sosyal işlevleri
10	Köylüler, konar-göçer topluluklar ve kırsal sosyal yapı
11	Eğitim kurumları, vakıflar ve sosyal hizmetler
12	Sosyal hareketlilik: Terfi, düşüş ve sınıflar arası geçişler
13	Toplumsal krizler: Savaşlar, salgınlar ve doğal afetlerin topluma etkisi
14	Gündelik yaşamda dinî ve kültürel pratikler: Bayramlar, törenler, halk inançları
15	Osmanlı sosyal tarih yazımı: Yaklaşımlar, yöntemler ve yeni eğilimler
16	Yarıyıl Sonu Sınavı

Program Çıktıları
1	Tarihsel olayları bilimsel yöntemlerle inceleme, yorumlama ve analiz etme becerisi kazanır.
2	Birincil ve ikincil kaynakları eleştirel bir bakış açısıyla değerlendirir.
3	Ulusal tarih bilgisini evrensel tarih perspektifiyle ilişkilendirir.
4	Kültürel mirasın korunması ve toplumla paylaşılması konusunda duyarlılık gösterir.
5	Tarih disiplininde akademik araştırma yapma, rapor hazırlama ve bilimsel yazı yazma becerisi kazanır.
6	Farklı dönem ve medeniyetleri karşılaştırarak tarihsel süreçleri çok boyutlu değerlendirir.
7	Yabancı dil ve dijital araçları kullanarak tarih alanında bilgiye erişir ve paylaşır.
8	Tarihsel bilgi ve birikimini eğitim, kültür, arşiv ve medya gibi alanlarda uygulayabilir.
9	Eleştirel düşünme, problem çözme ve bağımsız karar verme becerisi geliştirir.
10	Etik değerlere bağlı, toplumsal sorumluluk bilinci yüksek, mesleki ve akademik dürüstlüğe sahip bireyler yetiştirir.

Ders Öğrenme Çıktısı - Program Çıktıları (1 -5 Puan Aralığı)

Ders Öğrenme Çıktısı	PÇ 1	PÇ 2	PÇ 3	PÇ 4	PÇ 5	PÇ 6	PÇ 7	PÇ 8	PÇ 9	PÇ 10
Osmanlı toplum yapısını sosyal sınıflar, cinsiyet ve inanç grupları üzerinden analiz edebilir.	-	-	-	-	-	-	-	-	-	-
Gündelik yaşam, aile yapısı ve mahalle düzeni gibi temel sosyal kurumları tanımlayabilir.	-	-	-	-	-	-	-	-	-	-
Kadı sicilleri, tereke defterleri ve vakıf belgeleri gibi sosyal tarih kaynaklarını yorumlayabilir.	-	-	-	-	-	-	-	-	-	-
Osmanlı’da kadınların, gayrimüslimlerin ve esnaf gruplarının toplumsal rollerini karşılaştırabilir.	-	-	-	-	-	-	-	-	-	-
Osmanlı sosyal tarihine ilişkin farklı akademik yaklaşımları eleştirel bir bakışla değerlendirebilir.	-	-	-	-	-	-	-	-	-	-
Ortalama Değer	-	-	-	-	-	-	-	-	-	-

https://ebs.bilecik.edu.tr/pdf/dersbilgigetir/382034