TAR201 - Osmanlıca Tarihi Metinler I

BİLECİK ŞEYH EDEBALİ ÜNİVERSİTESİ

İNSAN VE TOPLUM BİLİMLERİ FAKÜLTESİ

TARİH

(2025 - 2026) Ders Bilgi Formu

Ders Adı	Kodu	Yarıyıl	T+U Saat	AKTS	Z / S
Osmanlıca Tarihi Metinler I	TAR201	3	3 + 0	5,0	Zorunlu

Birim Bölüm	Tarih - Lisans (Yüz yüze)
Amaç	Bu dersin amacı, öğrencilerin Osmanlı Türkçesiyle kaleme alınmış tarihî metinleri okuyup anlayabilme becerisini geliştirmektir. Öğrencilere Osmanlı kronikleri, vakanüvis metinleri, fetihnâmeler ve arşiv belgeleri gibi temel kaynakları çözümleme yetisi kazandırmak hedeflenir. Metinlerdeki dil özellikleri, üslup, terminoloji ve tarihî bağlam birlikte ele alınır. Ders, aynı zamanda öğrencilerin tarih yazım geleneği içinde metin eleştirisi yapmalarını ve kaynak analizi becerilerini ilerletmelerini sağlar. Böylece öğrenciler, Osmanlı tarihçiliğini birincil kaynaklar üzerinden doğrudan inceleme yetkinliği kazanırlar.
Ders İçeriği	Bu ders, Osmanlı tarih yazımına dair özgün metinleri anlamaya ve çözümlemeye yönelik uygulamalı bir içeriğe sahiptir. Öğrencilere Osmanlı Türkçesinin tarihî metinlerdeki dil özellikleri tanıtılır. Arap alfabesiyle yazılmış Osmanlıca metinlerin okunuşu ve transkripsiyonu üzerinde temel alıştırmalar yapılır. Rika, divanî, ta‘lik gibi yazı türlerine kısa bir giriş sağlanır. Tarihî metinlerde sıkça geçen terimler, unvanlar ve deyimler üzerinde durulur. Osmanlı kronikleri (vakayinameler, şehnâmeler, fetihnâmeler) tanıtılarak sınıfta birlikte okunur. Aşıkpaşazâde, Neşrî ve Tursun Bey gibi erken dönem müelliflerin metinlerinden seçmeler yapılır. Metinlerin dil yapısı, kelime dizimi ve bağlaç kullanımı analiz edilir. Arapça ve Farsça tamlamalar üzerinde yoğun okuma çalışmaları gerçekleştirilir. Osmanlı tarih yazımının üslup özellikleri ve anlatım teknikleri değerlendirilir. Öğrencilerden seçilen bölümleri hem transkribe etmeleri hem de sadeleştirmeleri beklenir. Metinlerde geçen coğrafî adlar, şahıs isimleri ve tarihî olaylar açıklanır. Fetihnâmelerden örnekler okunarak tarihî olayların anlatım biçimi incelenir. Belgelerdeki tarih kayıtları (rûznâme, tarih düşürme vs.) ve takvim sistemleri anlatılır. Osmanlı arşiv belgeleriyle tarihî metinler arasında anlatım farkları karşılaştırılır. XVI. yüzyıl Osmanlıcasının klasik dönem dil yapısı tanıtılır. Selânikî, Peçevi ve Naîmâ gibi vakanüvislerden örnek pasajlar analiz edilir. Öğrencilerden haftalık çeviri ve okuma ödevleri istenir. Osmanlı metinlerinde sık geçen dua ve temenni kalıpları açıklanır. Metinlerdeki dini, siyasi ve idari terimler açıklamalı olarak ele alınır. Osmanlı tarihçiliğinde anlatının nesnelliği ve öznelliği üzerine tartışmalar yapılır. Resmî belgelerdeki ifade kalıpları, arz, berat ve hüküm örnekleriyle tanıtılır. Osmanlıca metinlerde kullanılan fiil kipleri, zamanlar ve yardımcı fiiller üzerinde durulur. Öğrencilere okudukları metnin tarihî bağlamını araştırma görevi verilir. Osmanlıca metinlerin çeviri süreçlerinde karşılaşılan zorluklar tartışılır. Öğrencilerden özgün metin çözümlemesiyle ilgili sunum yapmaları beklenir. XVIII. yüzyıldan örneklerle sadeleşme eğilimleri gösterilir. Dönemler arası dil değişimleri ve kelime kullanımlarına dikkat çekilir. Osmanlıca metinlerin bugünkü Türkçeye aktarımı için yöntemler anlatılır. Sözlük, lügat ve yardımcı kaynak kullanma becerileri kazandırılır. Metinlerde yer alan ölçü, takvim, para ve rütbe sistemleri açıklanır. Vakanüvislik kurumu ve tarih yazıcılığının resmîleşme süreci işlenir. Öğrenciler bir Osmanlı müellifinin kısa bir metnini okuyarak yorumlama yapar. Döneme ait harita ve belgelerle metinler eşleştirilir. Tarihî metinlerin kaynak değeri ve güvenilirliği tartışılır. Osmanlı tarih yazıcılığında anlatı yapısı (sebep-sonuç, döngüsel anlatım vs.) analiz edilir. İsnad, nakil ve alıntı teknikleri örnek metinler üzerinden açıklanır. Okunan metinlerin modern tarih yazımıyla farkları değerlendirilir. Öğrenciler kendi seçtikleri bir Osmanlıca metni sınıf içinde tanıtır. Kaynakların paleografik özelliklerine (yazı tipi, mürekkep, kâğıt vs.) dikkat çekilir. Metin çözümlemelerinde sadeleştirme, özetleme ve akademik yazıya dönüştürme uygulamaları yapılır. Osmanlı tarihî metinlerinin eğitimde ve araştırmada nasıl kullanılabileceği öğretilir. Derste Latin harfli Osmanlıca yayınların yanı sıra yazma nüshalarla da tanışılır. Metinlerde geçen hadis, ayet ve edebî alıntılar açıklanır. Öğrencilerden kısa bir metin derleyip dipnotlandırmaları istenir. Okuma materyalleri arasında Topkapı Sarayı Arşivi, Osmanlı Arşivi ve Süleymaniye Kütüphanesi örnek gösterilir. Transkripsiyon alfabesi uygulamalı olarak öğretilir ve yazı alıştırmaları yapılır. Dil bilgisi kuralları metin çözümlemesiyle bütünleşik şekilde anlatılır. Final projesi olarak öğrencilerden bir Osmanlı metninin tam çeviri ve yorumunu içeren çalışma istenir. Bu ders sonunda öğrenciler, Osmanlı tarihî metinlerini doğru okuyabilme, çevirme ve bağlamında analiz edebilme yetisine ulaşırlar.
Ders Veren	Ali KARAHAN

Hafta	Konu
1	Derse giriş, Osmanlıca tarihi metinler dersinin amacı, kapsamı ve temel kaynakların tanıtımı yapılır.
2	Osmanlı Türkçesinin dil özellikleri, alfabe yapısı ve transkripsiyon kuralları anlatılır.
3	Osmanlı tarih yazım geleneği ve tarihî metin türleri (vakayinâme, fetihnâme, şehnâme vb.) tanıtılır.
4	Aşıkpaşazâde’nin kroniğinden seçilmiş metinler üzerinden Osmanlıca okuma ve çeviri çalışması yapılır.
5	Neşrî ve Tursun Bey gibi klasik tarih yazarlarından pasajlar çözümleme çalışmasına konu edilir.
6	XVI. yüzyıl metinlerinde dil özellikleri incelenir, Peçevi Tarihi’nden örnek metinler okunur.
7	Arapça ve Farsça terkiplerin çözümü, metinlerdeki dua ve temenni kalıplarının okunması üzerinde durulur.
8	Ara Sınav
9	Naîmâ ve Râşid Tarihleri’nden seçmeler üzerinden anlatım dili, süslü üslup ve tarihî bağlam değerlendirilir.
10	Osmanlıca metinlerde geçen kavramların bugünkü Türkçedeki karşılıkları ve anlam evrimi tartışılır.
11	Tersane, deniz seferi ve kaptanpaşalık konulu metinlerden alıntılar ile tematik okuma yapılır.
12	Öğrencilerden seçilmiş Osmanlıca metinlerin transkripsiyon ve sadeleştirmesini yapmaları istenir.
13	Metinlerde geçen tarihî şahsiyetler, olaylar ve yer adları üzerinden içerik çözümlemesi yapılır.
14	Yazma eser örnekleri tanıtılır; rika, divanî, ta‘lik yazı örnekleri üzerinde durulur.
15	Öğrenciler kendi seçtikleri bir metni okuyup çevirerek sınıf sunumu yapar.
16	Yarıyıl Sonu Sınavı

Program Çıktıları
1	Tarihsel olayları bilimsel yöntemlerle inceleme, yorumlama ve analiz etme becerisi kazanır.
2	Birincil ve ikincil kaynakları eleştirel bir bakış açısıyla değerlendirir.
3	Ulusal tarih bilgisini evrensel tarih perspektifiyle ilişkilendirir.
4	Kültürel mirasın korunması ve toplumla paylaşılması konusunda duyarlılık gösterir.
5	Tarih disiplininde akademik araştırma yapma, rapor hazırlama ve bilimsel yazı yazma becerisi kazanır.
6	Farklı dönem ve medeniyetleri karşılaştırarak tarihsel süreçleri çok boyutlu değerlendirir.
7	Yabancı dil ve dijital araçları kullanarak tarih alanında bilgiye erişir ve paylaşır.
8	Tarihsel bilgi ve birikimini eğitim, kültür, arşiv ve medya gibi alanlarda uygulayabilir.
9	Eleştirel düşünme, problem çözme ve bağımsız karar verme becerisi geliştirir.
10	Etik değerlere bağlı, toplumsal sorumluluk bilinci yüksek, mesleki ve akademik dürüstlüğe sahip bireyler yetiştirir.

Ders Öğrenme Çıktısı - Program Çıktıları (1 -5 Puan Aralığı)

Ders Öğrenme Çıktısı	PÇ 1	PÇ 2	PÇ 3	PÇ 4	PÇ 5	PÇ 6	PÇ 7	PÇ 8	PÇ 9	PÇ 10
Öğrenci, Osmanlı Türkçesiyle yazılmış tarihî metinleri doğru şekilde okuyup transkribe edebilir.	-	-	-	-	-	-	-	-	-	-
Osmanlıca metinlerde geçen terim, deyim ve dil yapılarının anlamını tarihî bağlamı içinde yorumlayabilir.	-	-	-	-	-	-	-	-	-	-
Farklı dönemlere ait Osmanlı tarihî metinlerinin dil ve üslup özelliklerini karşılaştırarak analiz edebilir.	-	-	-	-	-	-	-	-	-	-
Klasik tarih yazarlarının eserlerinden alınan pasajları günümüz Türkçesine aktarabilir.	-	-	-	-	-	-	-	-	-	-
Osmanlıca tarihî metinleri içerik, kaynak değeri ve anlatı biçimi açısından eleştirel bir bakışla değerlendirebilir.	-	-	-	-	-	-	-	-	-	-
Ortalama Değer	-	-	-	-	-	-	-	-	-	-

https://ebs.bilecik.edu.tr/pdf/dersbilgigetir/398050