TAR251 - İlk Müslüman Türk Devletleri Tarihi

BİLECİK ŞEYH EDEBALİ ÜNİVERSİTESİ

İNSAN VE TOPLUM BİLİMLERİ FAKÜLTESİ

TARİH

(2025 - 2026) Ders Bilgi Formu

Ders Adı	Kodu	Yarıyıl	T+U Saat	AKTS	Z / S
İlk Müslüman Türk Devletleri Tarihi	TAR251	3	3 + 0	5,0	Seçmeli

Birim Bölüm	Tarih - Lisans (Yüz yüze)
Amaç	Bu dersin temel amacı, Talas Savaşı sonrasında İslamiyet'i benimseyen Türk boylarının kurduğu Karahanlı, Gazneli, Büyük Selçuklu Devleti ve diğer hanedanlıkların siyasi, askeri, kültürel ve medeniyet tarihini ana hatlarıyla incelemektir. Söz konusu devletlerin İslam dünyası içindeki yerlerini, devlet ve ordu teşkilatlarını, toplum yapılarını ve idari anlayışlarını karşılaştırmalı olarak analiz etmek hedeflenir. Ayrıca, bu devletlerin İslam medeniyetine yaptıkları katkılar, Türk-İslam sentezinin oluşum süreci ve bu mirasın sonraki Türk devletleri üzerindeki kalıcı etkileri ele alınacaktır. Nihayetinde, öğrencilerin Türklerin İslamiyet'i kabulünün dünya tarihi üzerindeki derin etkilerini kavraması ve Orta Çağ Anadolu coğrafyasının Türkleşip İslamlaşmasının arka planını anlaması dersin nihai hedefleri arasındadır.
Ders İçeriği	Bu ders, Talas Savaşı'nın (751) ardından İslamiyet'i kitlesel olarak benimseyen Türk boylarının kurduğu ilk devletleri siyasi, kültürel, iktisadi ve askeri boyutlarıyla ele almayı hedefler. Ders, İslamiyet öncesi Türk devlet geleneğinin, özellikle Göktürk ve Uygur Kağanlıkları'nın idari ve askeri yapılarının, İslami dönemdeki devletlere nasıl bir temel oluşturduğunu analiz ederek başlar. Karahanlı Devleti'nin (840-1212) kuruluş süreci, etnik menşei ve İslamiyet'i resmi din olarak kabul eden ilk Türk devleti olması üzerinde durulur. Satuk Buğra Han'ın kişiliği ve etkisi, Karahanlı toplum yapısı, "tımar" sisteminin erken örnekleri ve Yusuf Has Hacip'in "Kutadgu Bilig" gibi temel eserleri detaylandırılır. Aynı zamanda, Kaşgarlı Mahmud'un "Divân-ı Lügati't-Türk" adlı eseri, Türk dili ve kültür tarihi açısından derinlemesine incelenir. Gazneli Devleti (963-1186) konusuna geçildiğinde, Alp Tegin'in kurucu rolü, Sebük Tegin ve bilhassa Sultan Mahmud döneminde devletin ulaştığı askeri ve siyasi güç mercek altına alınır. Gaznelilerin Hindistan'a düzenlediği seferlerin siyasi, ekonomik ve kültürel sonuçları, ayrıca Fars kültürüyle olan yoğun etkileşim ve Biruni gibi bilim adamlarının yetiştiği entelektüel ortam tartışılır. Büyük Selçuklu Devleti (1037-1194) ise, Oğuz boylarının İslamlaşma süreci, Tuğrul ve Çağrı Beylerin liderliğinde yeni bir yurt arayışı ve Dandanakan Savaşı (1040) ile bağımsızlıklarını kazanmaları bağlamında ele alınır. Selçukluların Abbasi Halifeliği ile kurdukları sembiyotik ilişki ve Sünni İslam dünyasının siyasi liderliğini üstlenmeleri, Pasinler (1048) ve Malazgirt (1071) Muharebeleri gibi Bizans'a karşı kazanılan kritik zaferlerle birlikte işlenir. Alp Arslan ve Melikşah dönemlerinde devletin zirveye ulaşması, Nizamülmülk'ün "Siyasetname"si ve kurduğu Nizamiye Medreseleri'nin devlet yönetimi ve eğitim sistemindeki devrim niteliğindeki etkileri vurgulanır. Hasan Sabbah'ın Bâtıni hareketinin Selçuklu otoritesine yönelttiği iç tehdit ve Sencer dönemi sonrasında yaşanan dağılma süreci detaylarıyla anlatılır. Büyük Selçuklu Devleti'nin mirasçıları olan Horasan, Irak, Kirman ve Suriye Selçukluları gibi alt devletlerin siyasi rolleri ve kültürel katkıları değerlendirilir. Anadolu'nun kapılarını Türklere açan Malazgirt sonrası süreçte, Anadolu Selçuklu Devleti'nin (1077-1308) kuruluşu, Haçlı Seferleri'ne karşı verdiği mücadele ve Alaeddin Keykubad dönemindeki altın çağı analiz edilir. Türkiye Selçuklularının idari teşkilatı, ordu yapısı (ikta sistemi), ve Anadolu'da inşa ettikleri kervansaraylar, medreseler ve camiler gibi mimari eserler üzerinden gerçekleştirdikleri imar faaliyetleri irdelenir. Harezmşahlar Devleti'nin (1077-1231) yükselişi, Alaaddin Tekiş döneminde bir imparatorluğa dönüşmesi ve nihayetinde Cengiz Han önderliğindeki Moğol istilası karşısında çöküş trajedisi ele alınır. Moğol istilasının İslam dünyası ve Türk devletleri üzerindeki yıkıcı etkileri, bu süreçten sonra ortaya çıkan yeni siyasi yapılanmalar kısaca değinilen konulardır. Ders, İlk Müslüman Türk Devletleri'nin ortak ve farklı özelliklerini, devlet yönetimi, ordu teşkilatı, toprak sistemi, bilim, sanat ve mimari alanlarındaki miraslarını karşılaştırmalı bir perspektifle sentezleyerek, bu devletlerin hem İslam medeniyetine hem de sonraki Türk-İslam devletlerine, özellikle de Osmanlı İmparatorluğu'na bıraktığı kalıcı mirası genel bir değerlendirme ile son bulur.

Hafta	Konu
1	Talas Savaşı Ve Türklerin İslamiyet'i Kabulünün Genel Değerlendirmesi
2	Karahanlı Devleti'nin Siyasi Tarihi Ve Kurumsal Yapısı
3	Karahanlı Kültür Ve Medeniyeti Kutadgu Bilig Ve Divan-ı Lügati't Türk
4	Gazneli Devleti'nin Siyasi Tarihi Ve Sultan Mahmud Dönemi
5	Gazneli Kültür Ve Medeniyeti Bilim Sanat Ve Mimari
6	Büyük Selçuklu Devleti'nin Kuruluşu Ve Tuğrul Çağrı Beyler Dönemi
7	Alp Arslan Dönemi Ve Malazgirt Savaşı'nın Anlamı
8	Ara Sınav Haftası
9	Melikşah Ve Nizamülmülk Dönemi Selçuklu Yönetim Yapısı
10	Büyük Selçuklu Devleti'nde Dağılma Süresi Ve Hasan Sabbah
11	Anadolu Selçuklu Devleti'nin Kuruluşu Ve Haçlı Seferleri
12	Anadolu Selçuklu Devleti'nde Yönetim Ve Ordu Sistemi
13	Anadolu Selçuklu Kültür Medeniyet Ve Mimari Eserler
14	Harezmşahlar Devleti'nin Yükselişi Ve Moğol Tehdidi
15	Moğol İstilası Ve Sonrasındaki Siyasi Durum
16	Yarıyıl Sonu Sınavı

Program Çıktıları
1	Tarihsel olayları bilimsel yöntemlerle inceleme, yorumlama ve analiz etme becerisi kazanır.
2	Birincil ve ikincil kaynakları eleştirel bir bakış açısıyla değerlendirir.
3	Ulusal tarih bilgisini evrensel tarih perspektifiyle ilişkilendirir.
4	Kültürel mirasın korunması ve toplumla paylaşılması konusunda duyarlılık gösterir.
5	Tarih disiplininde akademik araştırma yapma, rapor hazırlama ve bilimsel yazı yazma becerisi kazanır.
6	Farklı dönem ve medeniyetleri karşılaştırarak tarihsel süreçleri çok boyutlu değerlendirir.
7	Yabancı dil ve dijital araçları kullanarak tarih alanında bilgiye erişir ve paylaşır.
8	Tarihsel bilgi ve birikimini eğitim, kültür, arşiv ve medya gibi alanlarda uygulayabilir.
9	Eleştirel düşünme, problem çözme ve bağımsız karar verme becerisi geliştirir.
10	Etik değerlere bağlı, toplumsal sorumluluk bilinci yüksek, mesleki ve akademik dürüstlüğe sahip bireyler yetiştirir.

Ders Öğrenme Çıktısı - Program Çıktıları (1 -5 Puan Aralığı)

Ders Öğrenme Çıktısı	PÇ 1	PÇ 2	PÇ 3	PÇ 4	PÇ 5	PÇ 6	PÇ 7	PÇ 8	PÇ 9	PÇ 10
İlk Müslüman Türk Devletlerinin Siyasi Tarihini Ana Hatlarıyla Açıklayabilir	-	-	-	-	-	-	-	-	-	-
Bu Devletlerin İslam Medeniyetine Yaptığı Katkıları Tanımlayabilir	-	-	-	-	-	-	-	-	-	-
Türk-İslam Sentezinin Oluşum Sürecunu Analiz Edebilir	-	-	-	-	-	-	-	-	-	-
Karahanlı Gazneli Ve Büyük Selçuklu Devletlerinin Karşılaştırmalı Analizini Yapabilir	-	-	-	-	-	-	-	-	-	-
Türklerin İslamlaşma Sürecinin Bölge Tarihine Etkilerini Yorumlayabilir	-	-	-	-	-	-	-	-	-	-
Ortalama Değer	-	-	-	-	-	-	-	-	-	-

https://ebs.bilecik.edu.tr/pdf/dersbilgigetir/398078