TAR6014 - İslam Şehirciliği I

BİLECİK ŞEYH EDEBALİ ÜNİVERSİTESİ

LİSANSÜSTÜ EĞİTİM ENSTİTÜSÜ

TARİH - DR

(2025 - 2026) Ders Bilgi Formu

Ders Adı	Kodu	Yarıyıl	T+U Saat	AKTS	Z / S
İslam Şehirciliği I	TAR6014		3 + 0	7,5	Seçmeli

Birim Bölüm	Tarih - DR - Lisansüstü (Yüz yüze)
Amaç	Bu ders, İslam medeniyetinde şehirleşme olgusunu tarihsel, kültürel, sosyo-ekonomik ve mimari boyutlarıyla derinlemesine incelemeyi amaçlamaktadır. Öğrencilerin, klasik İslam şehir modelini analiz edebilme, farklı dönem ve coğrafyalarda İslam şehirciliğinin dönüşümünü değerlendirebilme becerilerini geliştirmesi hedeflenmektedir. Ayrıca, modern şehircilik anlayışlarıyla İslam şehirciliği mirası arasındaki ilişkileri eleştirel bir perspektifle karşılaştırmalı olarak tartışmaları teşvik edilmektedir.
Ders İçeriği	İslam şehirciliği, İslam medeniyetinin siyasi, dini ve kültürel değerleriyle şekillenen özgün bir şehirleşme modelini temsil eder. Ders, İslam şehirlerinin tarihi kökenlerini ve Arap yarımadasındaki ilk yerleşimlerin İslamlaşma sürecini inceler. Hz. Muhammed dönemindeki Medine Vesikası çerçevesinde oluşan ilk şehirsel organizasyon yapısı ele alınır. Hulefa-i Raşidin döneminde şehir planlaması, yeni kurulan fetih şehirleri ve askeri koloniler üzerinden analiz edilir. Emevîler döneminde gelişen merkezî yönetim anlayışıyla şehir planlamasının nasıl değiştiği irdelenir. Abbâsîler dönemindeki Bağdat örneğiyle ideal İslam şehri kavramı tartışılır. Ders, cami merkezli şehir planlamasının dinî ve toplumsal işlevlerini değerlendirir. Su yolları, hamamlar, çarşılar ve medreseler gibi kentsel kurumların şehir içi yerleşimdeki yerleri ve işlevleri ele alınır. Vakıf sistemiyle şehirlerin ekonomik ve sosyal sürdürülebilirliği arasındaki ilişki detaylandırılır. İslam hukukunun şehir mekânlarına etkisi, mülkiyet, kamu alanları ve imar hukukuyla birlikte işlenir. İslam şehirlerinde mahalle yapısı, toplumsal dayanışma ve güvenlik düzeni bağlamında değerlendirilir. Sosyo-ekonomik sınıflar arasındaki mekânsal ayrışmalar ve entegrasyon süreçleri ele alınır. Ders, Ortaçağ İslam coğrafyasında Kahire, Şam, Kurtuba ve Buhara gibi şehirlerin yapısal analizlerini sunar. İslam mimarisinde mesken anlayışı ve özel mülkiyet sınırları üzerinde durulur. Pazarlar (sûk) ve üretim alanları ile ekonomik organizasyonun kente etkisi tartışılır. İslam şehirlerinde çevre düzenlemesi ve temizlik anlayışı incelenir. Şehir surları, kapılar ve ulaşım ağları şehir güvenliği ve kontrolü açısından değerlendirilir. Ders, İslam şehirlerinde kadınların kamusal mekândaki yeri ve şehir tasarımı üzerindeki etkilerini tartışır. Türk-İslam şehircilik anlayışının Horasan, Maveraünnehir ve Anadolu şehirlerine etkisi ele alınır. Selçuklu ve Osmanlı şehirlerinin İslam şehirciliği mirasıyla nasıl bütünleştiği analiz edilir. Osmanlı’da şehremaneti ve belediyecilik yapılarının klasik İslam şehir yapısı içindeki rolü incelenir. Kolonyal dönem sonrası İslam coğrafyasında şehircilik anlayışındaki dönüşümler ele alınır. Modernleşme ile birlikte gelen yeni şehirleşme modelleri ve İslamî şehir dokusu arasındaki çatışmalar tartışılır. Çağdaş İslam dünyasında planlı şehirleşme çabaları ve kimlik arayışları dersin önemli temalarındandır. Körfez ülkelerindeki modern şehir modelleri ile geleneksel İslam şehir mirası karşılaştırılır. İslam şehirlerinin kültürel miras alanı olarak korunması ve sürdürülebilirliği değerlendirilir. Ders kapsamında şehir arkeolojisi ve kent tarihi araştırmalarının metodolojisine de yer verilir. Dijital haritalama, mekânsal analiz ve tarihsel GIS uygulamaları ile İslam şehirlerinin incelenmesi teşvik edilir. Öğrencilerden, belirli bir İslam şehri üzerine tarihî, kültürel ve mimarî bağlamda detaylı bir araştırma yapmaları beklenir. Ders, İslam şehirciliği mirasını hem teorik hem uygulamalı yönleriyle analiz etmeyi amaçlayan disiplinlerarası bir perspektifle tamamlanır.
Ders Veren	Mehmet KAVAK

Hafta	Konu
1	Dersin tanıtımı, kapsamı, yöntem ve kaynaklar. Şehir ve şehircilik kavramlarının teorik çerçevesi.
2	İslam öncesi şehir modelleri: Antik Ortadoğu, Roma, Bizans ve Sâsânî etkileri.
3	İlk İslam şehirlerinin oluşumu: Medine örneği ve Hz. Muhammed döneminde şehirleşme.
4	Hulefa-i Raşidin ve Emevî döneminde yeni şehirlerin kuruluşu: Kûfe, Basra, Fustat örnekleri.
5	Abbâsî dönemi şehircilik anlayışı: Bağdat ve Samarra örnekleri üzerinden ideal İslam şehri.
6	Kentsel kurumlar: Cami, çarşı, medrese, ribât, han, hamam ve vakıfların şehirdeki işlevi.
7	İslam hukukunda şehir: Mülkiyet, kamu alanları, imar düzenlemeleri ve mahalle sistemi.
8	Ara Sınav
9	Ortaçağ İslam şehirleri: Kahire, Şam, Kurtuba, Buhara ve diğer önemli merkezlerin yapısı.
10	Selçuklu şehirleri: Nişabur, Rey, Konya örnekleriyle Türk-İslam sentezinde şehir planlaması.
11	Osmanlı şehir modeli: İstanbul, Bursa ve Edirne’de İslam şehirciliğinin devamı ve değişimi.
12	Modernleşme süreci ve İslam şehirleri: Tanzimat’tan itibaren şehir planlamasında dönüşümler.
13	Kolonyal etkiler ve çağdaş İslam şehirleri: Kuzey Afrika, Levant ve Güney Asya örnekleri.
14	Günümüzde İslam şehirciliği mirasının korunması: Kültürel miras, restorasyon ve sürdürülebilirlik.
15	Seminer sunumları ve genel değerlendirme: Öğrenci projelerinin tartışılması ve kapanış.
16	Yarıyıl Sonu Sınavı

Program Çıktıları
1	Lisansüstü eğitim öğrencisi, olayları değerlendirirken çeşitli tahlil ve tespitler yaparak, tarihi hadiselere daha derinlemesine vakıf olunabileceğini bilir
2	Sosyal bilimlerin sağladığı modern araştırma yöntemlerini uygulayarak çeşitli alanlarda özgün araştırmalar yapabilir. Bu araştırmalarında ana kaynaklara ulaşıp bunların sağladığı bilgileri değerlendirebilir
3	Alanıyla ilgili yapılmış herhangi bir araştırmanın özgün ve bilimsel yeterlilikte bir çalışma olup olmadığı tayin edebilir .
4	Tarih disiplini ile ilgili konularda uzman ya da bilgisi olmayan dinleyicileri bilgilendirir, onlara elde ettiği bulgularla ilgili düşüncelerini açık bir biçimde yazılı ve sözlü olarak ifade eder
5	Sosyal bilimlerin sağladığı metodolojik ve kuramsal imkanları kullanarak tetkik, tahlil ve teşhis yapabilme yeteneğine sahiptir
6	Sahasıyla ilgili çalışmaları yetkin bir şekilde ve inisiyatif kullanarak yapabilir.
7	Araştırmaları esnasında karşılaşabileceği engelleri nasıl aşacağını bilir ve çözümleri uygular.
8	Çalışmaları sırasında bilimsel ahlaki değerleri bir an olsun unutmadan bunlara sadık kalır
9	Tarihçinin sürekli çalışması ve sahasıyla ilgili yayınları takip etmesi gerektiğini bilir. Bunları takip ederken, yeni gelişmelerden ve varılan bilimsel sonuçlardan haberdar olur
10	Çalışmalarının sonuçlarının sadece meslektaşlarına değil, çeşitli toplumsal kesimlere de ulaşmasını sağlar
11	Ülkenin kültürel, medeni ve milli varlığının gelişmesi için bu sonuçları azami ölçüde kullanır
12	Bir sosyal bilimci olduğunun farkında olarak toplumla bağlarını hem mesleki hem de insani anlamda güçlü tutar
13	Kaynak dillerini bilir. Tarih alanında yapılmış güncel araştırmaları takip ederek yeterli düzeyde anlayabilir ve meslektaşları ile iletişim kurabilecek düzeyde yabancı dil bilgisine sahip olmayı amaç edinir
14	Tarih metodolojisini kullanarak eleştirel düşünme, yaratıcı düşünme, yorumlama ve sentez yapma becerilerine sahiptir ve alanıyla ilgili çalışmaları bağımsız veya ortak çalışma olarak yürütebilir

Ders Öğrenme Çıktısı - Program Çıktıları (1 -5 Puan Aralığı)

Ders Öğrenme Çıktısı	PÇ 1	PÇ 2	PÇ 3	PÇ 4	PÇ 5	PÇ 6	PÇ 7	PÇ 8	PÇ 9	PÇ 10	PÇ 11	PÇ 12	PÇ 13	PÇ 14
İslam şehircilik anlayışının tarihsel gelişimini dini, kültürel, siyasi ve coğrafi bağlamda analiz edebilir.	-	-	-	-	-	-	-	-	-	-	-	-	-	-
Klasik İslam şehir yapısını oluşturan mekânsal, kurumsal ve hukuki unsurları ayırt ederek yorumlayabilir.	-	-	-	-	-	-	-	-	-	-	-	-	-	-
Farklı dönem ve coğrafyalarda ortaya çıkan İslam şehir modellerini karşılaştırmalı olarak değerlendirebilir.	-	-	-	-	-	-	-	-	-	-	-	-	-	-
Modern şehircilik yaklaşımları ile İslam şehirciliği mirası arasındaki ilişkiyi eleştirel bir perspektifle tartışabilir.	-	-	-	-	-	-	-	-	-	-	-	-	-	-
Belirli bir İslam şehri hakkında akademik araştırma yürütebilir ve tarihsel belgeleri kullanarak bağımsız analiz geliştirebilir.	-	-	-	-	-	-	-	-	-	-	-	-	-	-
Ortalama Değer	-	-	-	-	-	-	-	-	-	-	-	-	-	-

https://ebs.bilecik.edu.tr/pdf/dersbilgigetir/439676