TAR6028 - Osmanlı Vakıf Medeniyeti II

BİLECİK ŞEYH EDEBALİ ÜNİVERSİTESİ

LİSANSÜSTÜ EĞİTİM ENSTİTÜSÜ

TARİH - DR

(2025 - 2026) Ders Bilgi Formu

Ders Adı	Kodu	Yarıyıl	T+U Saat	AKTS	Z / S
Osmanlı Vakıf Medeniyeti II	TAR6028		3 + 0	7,5	Seçmeli

Birim Bölüm	Tarih - DR - Lisansüstü (Yüz Yüze)
Amaç	Osmanlı Vakıf Medeniyeti dersi, Osmanlı Devleti’nde vakıf kurumunun tarihsel gelişimini, hukuki temellerini ve toplumsal işlevlerini incelemeyi amaçlar. Bu ders, öğrencilerin Osmanlı toplum yapısını vakıflar aracılığıyla anlamalarını ve sosyal, kültürel, ekonomik etkileri değerlendirmelerini sağlar. Ayrıca öğrencilerin, tarihî vakıf belgeleri üzerinden analitik düşünme ve yorumlama becerisi kazanmaları hedeflenir.
Ders İçeriği	Osmanlı Vakıf Medeniyeti dersi, vakıf kurumunun İslam toplumlarındaki kökenini açıklamakla başlar. Vakıf kavramının Arapça kökeni ve fıkıhtaki tanımı detaylandırılır. İslam hukukunda vakfın şartları, geçerlilik ölçütleri ve çeşitleri ele alınır. Vakfın mal ve mülkiyet ile ilişkisi, hukuki sınırlar çerçevesinde açıklanır. Osmanlı’da vakıf anlayışının Selçuklu ve Memlük mirasıyla geliştiği vurgulanır. Osman Gazi’den itibaren Osmanlı padişahlarının vakıf faaliyetlerine yer verilir. Vakfiyeler, vakıf kurumunun resmî belgeleri olarak tanıtılır ve örnekleri incelenir. Vakfiyelerin dil, üslup ve düzen açısından özellikleri açıklanır. Kadı sicilleri ve şer’iye defterleri gibi belgeler üzerinden vakıfların takibi öğretilir. Osmanlı’da vakıf kurucuları arasında sultanlar, vezirler, ulema ve halktan bireyler olduğu gösterilir. Kadınların da vakıf kurma hakkına sahip olduğu belgelerle desteklenerek anlatılır. Özellikle saray kadınlarının sosyal yardım amaçlı kurduğu vakıflar tanıtılır. Hürrem Sultan, Nurbanu Sultan, Kösem Sultan gibi isimlerin vakıf faaliyetlerine değinilir. Eğitim kurumları olan medreselerin vakıflarla nasıl finanse edildiği açıklanır. İmarethane, darüşşifa, han, hamam ve cami gibi yapıların vakıf yapıları olduğu gösterilir. Külliye sisteminin şehir planlamasında nasıl bir rol oynadığı analiz edilir. Vakıf yöneticileri olan mütevellilerin görev ve sorumlulukları incelenir. Vakıf mal varlıklarının korunması ve denetlenmesi konusu işlenir. Kadıların vakıf denetimindeki rolü örneklerle gösterilir. Osmanlı şehirlerinin vakıflar etrafında nasıl şekillendiği anlatılır. Vakıfların ekonomik işleyişi, gelir kaynakları ve harcama yöntemleri tanıtılır. Vakıf dükkânları, hanlar ve akar sisteminin nasıl gelir sağladığı açıklanır. Hayvanlar için kurulan vakıflar gibi özel vakıf türleri anlatılır. Yolcular, fakirler ve kimsesizler için kurulan sosyal yardım vakıfları örneklendirilir. Osmanlı'da sosyal dayanışma kültürünün vakıf sistemiyle nasıl güçlendiği açıklanır. Farklı din ve milletlerden kişilerin vakıf kurma hakları üzerinde durulur. Gayrimüslim vakıfları ve cemaatlerin otonom yapıları ele alınır. Tanzimat Dönemi’nde vakıf sisteminin dönüşüm geçirdiği anlatılır. Evkaf Nezareti’nin kuruluşu ve merkezi denetim sistemi açıklanır. 19. yüzyılda vakıf idaresinde yaşanan sorunlar ve reform girişimleri işlenir. Vakıfların eğitime katkısı ve kitap vakıflarının rolü örneklerle sunulur. Osmanlı'daki vakıf kütüphaneleri, kataloglama sistemiyle birlikte anlatılır. Vakıf müesseselerinin şehir mimarisi üzerindeki etkisi görsel materyallerle desteklenir. Vakıfların kadınlar üzerindeki etkisi toplumsal cinsiyet açısından değerlendirilir. Vakıf kurumunun halkla devlet arasında aracı bir yapı oluşturduğu tartışılır. Vakıf hukuku, klasik fıkıh metinleri ve Osmanlı uygulamaları üzerinden işlenir. Şeyhülislam fetvaları ve vakıf örflerinin karşılaştırmalı analizi yapılır. Vakıf kurumunun İslam dünyasının diğer bölgeleriyle karşılaştırılması yapılır. Cumhuriyet’in ilk döneminde vakıfların devletleştirilmesi süreci ele alınır. 1924’te kurulan Vakıflar Genel Müdürlüğü’nün yapısı ve görevleri tanıtılır. Günümüzde hâlen faaliyet gösteren Osmanlı vakıflarına örnekler verilir. Vakıf sisteminin sivil toplum örgütleriyle olan tarihsel benzerlikleri açıklanır. Öğrencilere bir vakfiye okuma ve çözümleme uygulaması yaptırılır. Vakıf medeniyetine dair günümüzdeki akademik tartışmalar tartışılır. Modern hukuk sisteminde vakıf kurumunun geçirdiği değişimler ele alınır. Osmanlı’da vakıfların adalet, ahlak ve hizmet anlayışına etkileri analiz edilir. Vakıf yapılarının korunması ve kültürel miras olarak değerlendirilmesi tartışılır. Öğrenciler, Osmanlı vakıf sisteminin günümüz toplumuna katkılarını sorgular. Derste, hem yazılı belgeler hem de mimari yapılar birlikte değerlendirilir. Son olarak, vakıf medeniyetinin Osmanlı kimliğini nasıl şekillendirdiği genel olarak özetlenir.

Hafta	Konu
1	Vakıf kavramı, İslam hukukundaki yeri ve tarihsel temelleri
2	Osmanlı öncesi İslam dünyasında vakıf müesseseleri: Emevî, Abbâsî ve Selçuklu uygulamaları
3	Osmanlı’da vakıf sisteminin ortaya çıkışı ve ilk vakıflar
4	Vakıf hukukunun temel ilkeleri: Vakfın kuruluşu, şartları ve geçerliliği
5	Vakfiyeler: Yapısı, dili ve tarihsel kaynak olarak değeri
6	Osmanlı’da vakıf çeşitleri: Eğitim, sağlık, imar ve sosyal yardım vakıfları
7	Kadınların vakıf kurucusu olarak rolü; saray kadınlarının vakıf faaliyetleri
8	Ara Sınav
9	Külliye sistemi ve vakıf yapılarının şehir planlamasındaki yeri
10	Vakıf yöneticileri (mütevelli, âmile) ve denetim mekanizmaları
11	Taşrada vakıf uygulamaları: Anadolu, Rumeli ve Arap vilayetleri
12	Hayvanlar, yolcular ve kimsesizler için kurulmuş özel vakıflar
13	Tanzimat dönemi vakıf düzenlemeleri ve Evkaf Nezareti'nin kuruluşu
14	Osmanlı’dan Cumhuriyet’e geçişte vakıf müesseseleri ve dönüşümleri
15	Günümüzde Osmanlı vakıf mirası ve modern vakıf anlayışı
16	Yarıyıl Sonu Sınavı

Program Çıktıları
1	Lisansüstü eğitim öğrencisi, olayları değerlendirirken çeşitli tahlil ve tespitler yaparak, tarihi hadiselere daha derinlemesine vakıf olunabileceğini bilir
2	Sosyal bilimlerin sağladığı modern araştırma yöntemlerini uygulayarak çeşitli alanlarda özgün araştırmalar yapabilir. Bu araştırmalarında ana kaynaklara ulaşıp bunların sağladığı bilgileri değerlendirebilir
3	Alanıyla ilgili yapılmış herhangi bir araştırmanın özgün ve bilimsel yeterlilikte bir çalışma olup olmadığı tayin edebilir .
4	Tarih disiplini ile ilgili konularda uzman ya da bilgisi olmayan dinleyicileri bilgilendirir, onlara elde ettiği bulgularla ilgili düşüncelerini açık bir biçimde yazılı ve sözlü olarak ifade eder
5	Sosyal bilimlerin sağladığı metodolojik ve kuramsal imkanları kullanarak tetkik, tahlil ve teşhis yapabilme yeteneğine sahiptir
6	Sahasıyla ilgili çalışmaları yetkin bir şekilde ve inisiyatif kullanarak yapabilir.
7	Araştırmaları esnasında karşılaşabileceği engelleri nasıl aşacağını bilir ve çözümleri uygular.
8	Çalışmaları sırasında bilimsel ahlaki değerleri bir an olsun unutmadan bunlara sadık kalır
9	Tarihçinin sürekli çalışması ve sahasıyla ilgili yayınları takip etmesi gerektiğini bilir. Bunları takip ederken, yeni gelişmelerden ve varılan bilimsel sonuçlardan haberdar olur
10	Çalışmalarının sonuçlarının sadece meslektaşlarına değil, çeşitli toplumsal kesimlere de ulaşmasını sağlar
11	Ülkenin kültürel, medeni ve milli varlığının gelişmesi için bu sonuçları azami ölçüde kullanır
12	Bir sosyal bilimci olduğunun farkında olarak toplumla bağlarını hem mesleki hem de insani anlamda güçlü tutar
13	Kaynak dillerini bilir. Tarih alanında yapılmış güncel araştırmaları takip ederek yeterli düzeyde anlayabilir ve meslektaşları ile iletişim kurabilecek düzeyde yabancı dil bilgisine sahip olmayı amaç edinir
14	Tarih metodolojisini kullanarak eleştirel düşünme, yaratıcı düşünme, yorumlama ve sentez yapma becerilerine sahiptir ve alanıyla ilgili çalışmaları bağımsız veya ortak çalışma olarak yürütebilir

Ders Öğrenme Çıktısı - Program Çıktıları (1 -5 Puan Aralığı)

Ders Öğrenme Çıktısı	PÇ 1	PÇ 2	PÇ 3	PÇ 4	PÇ 5	PÇ 6	PÇ 7	PÇ 8	PÇ 9	PÇ 10	PÇ 11	PÇ 12	PÇ 13	PÇ 14
Öğrenci, vakıf kavramını tanımlar ve temel ilkelerini açıklar.	4	5	4	5	4	5	4	5	4	5	4	5	4	5
Öğrenci, vakıfların sosyal, kültürel ve ekonomik işlevlerini analiz eder.	4	5	4	5	4	5	4	5	4	5	4	5	4	5
Öğrenci, vakfiye belgelerini tarihsel birer kaynak olarak değerlendirir.	4	5	4	5	4	5	4	5	4	5	4	3	3	3
Öğrenci, vakıf kurumlarının şehirleşme ve mimarideki rolünü örneklerle açıklar.	4	3	4	3	4	3	4	3	4	3	4	3	4	3
Öğrenci, geçmişteki vakıf uygulamalarıyla günümüz sivil toplum kurumları arasında karşılaştırma yapar.	4	3	4	3	4	3	4	3	4	3	4	3	4	3
Ortalama Değer	4	4,2	4	4,2	4	4,2	4	4,2	4	4,2	4	3,8	3,8	3,8

https://ebs.bilecik.edu.tr/pdf/dersbilgigetir/439690