TAR5018 - Osmanlı Paleografyası

BİLECİK ŞEYH EDEBALİ ÜNİVERSİTESİ

LİSANSÜSTÜ EĞİTİM ENSTİTÜSÜ

TARİH - YL

(2025 - 2026) Ders Bilgi Formu

Ders Adı	Kodu	Yarıyıl	T+U Saat	AKTS	Z / S
Osmanlı Paleografyası	TAR5018		3 + 0	7,5	Seçmeli

Birim Bölüm	Tarih - YL - Lisansüstü (Yüz yüze)
Amaç	Osmanlı'da kullanılan yazı tipleri tanıma, arşiv belgelerini okuyabilme ve türlerini bilme
Ders İçeriği	Temel Osmanlıca bilgisine sahip olan lisanüstü öğrencilerine verilecek olan “Osmanlı Paleografyası” dersinde, öğrencilere öncelikle rika yazının tanıtılacaktır. Daha sonra bu yazının gelişim süreçleri hakkında bilgi verilerek kullanım biçimleri gösterilecektir. Ayrıca derste arşiv belgelerinde sıkça rastlanan rika dışında talik, nesih, divani gibi yazı çeşitleri de incelenecektir. Tüm bu yazı çeşitleri arşiv belgeleri dikkate alınarak doğrudan dokümanlarla desteklenerek katılımcıların yazı türlerini birbirinden ayırt etmeleri sağlanacaktır. Bilindiği gibi altı yüzyılı aşkın bir zaman hüküm süren Osmanlı devleti Arap alfabesine dayanan farklı yazı stilleri kullanmıştır. Kullanılan yazı türleri ise çağlar boyu farklılıklar göstermiştir. Bu zaman zarfında başta nesih yazı olmak üzere sülüs, talik, divani, siyakat ve rika gibi yazılar hem kitaplar yazılırken hem de devlet birimleri arasında gerekli yazışmalar yapılırken tercih edilmiştir. Matbaanın on sekizinci yüzyılda kurulması ve gittikçe yaygınlaşması nesih yazının kitaplarda kullanılmasını sağlamıştır. Ancak el yazısı devlet yazışmalarında hiçbir zaman eksik olmamıştır. Hatta kurumların çeşitlenmesiyle artarak devam etmiştir. Tanzimat'tan sonra nezaretlerin ortaya çıkmasıyla birlikte birimler arasındaki yoğun yazışmalar yapılması rika yazının da yaygınlaşmasını sağlamıştır. Denilebilir ki on dokuzuncu yüzyıl boyunca arşiv belgelerinde en çok rastlanan yazı rika olmuştur. Bu durumdan hareketle dersin katılımcılarında rika yazısının ile kitaplarda kullanılan ve matbu olarak bilinen nesih yazısından ayırt edecek bilgiler verilecektir. Her iki yazı sitilindeki harfler tek tek incelenerek katılımcıların rikayı iyice tanımaları sağlanacaktır. Bununla da yetinilmeyecek öğrencilere arşiv belgeleri üzerinden öğrendiklerini test etme imkânı tanınacaktır. Dersin ilerleyen haftalarında bu uygulama diğer yazı türlerine de uygulanacaktır. Dersin katılımcılarına, alfabeyi okumalarını kolaylaştırabilmek için yazma egzersizleri de yaptırılacaktır. Hem rika hem de nesih hattıyla ödevleri verilecek ve katılımcının yazma deneyimi yaşayarak yazı türleri arasındaki farkları tespit etmenin ötesinde bunları oluşturması da sağlanacaktır. Her bir katılımcının öğretilmesi hedeflenen yazı çeşitlerinin bulunduğu Osmanlı ve Cumhuriyet arşivlerini kolaylıkla kullanabilmeleri için online sistem üzerinden arşiv veri tabanlarına nasıl ulaşacağını da gösterilecektir. Bunun yazı sıra el yazması eserlerin bulunduğu Yazma Eserler Kurumu’nun internet sayfası tanıtılacaktır. Yazma eserlerin bolca bulunduğu Atatürk Kitaplığı gibi başka kütüphanelere de nasıl erişim sağlayabilecekleri dersin katılımcılarına izah edilecektir. Ders kapsamında gerek kütüphanelerde gerekse Osmanlı arşivinde her bir öğrencinin bir konu üzerinde araştırma yapması istenecektir. Konusuyla ilgili belgeleri toplaması, bunları kronolojik sıraya dizerek tarihlendirmesi sağlanacaktır. Daha sonra belgeleri okuyarak Latin alfabesine aktarması ve belgenin içeriğinde yer alan bilgiyi özetlemesi öğretilecektir. Nihayet elde edilen bilgilerden hareketle sistematik bir metin oluşturması sağlanacaktır. Dersin katılımcıları, dönem sonunda elde edebilecekleri bu beceri sayesinde ileriki akademik araştırmalarında Osmanlı ve Cumhuriyet arşivlerinden nasıl faydalanabileceklerini tecrübe etmiş olacaklardır. Böylelikle arşiv belgelerine aşina olabilecek, onların yazı türlerini tanıyabilecek, okuyup anlayabilecek ve derledikleri bilgilerden hareketle metinler inşa edebilecekleridir.
Ders Veren	Ali OKUMUŞ

Hafta	Konu
1	Rika yazı türünün ortaya çıkışı ve yaygınlaşması.
2	Rika yazının matbu yazıyla mukayesesi
3	Rika yazı egzersizleri
4	Rika yazı egzersizleri
5	Osmanlı arşivi ve Osmanlıca yazmaların bulunduğu kütüphanelerin tanıtımı
6	Rika yazı egzersizleri
7	Rika yazı egzersizleri
8	Ara sınav
9	Nesih ve talik yazının tanıtımı ve egzersizleri
10	Nesih ve talik yazının egzersizleri
11	Rika ve talik yazı egzersizleri
12	Rika ve talik yazı egzersizleri
13	Osmanlıca el yazısı egzersizleri
14	Osmanlıca el yazısı egzersizleri
15	Osmanlıca el yazısı egzersizleri
16	Yarıyıl sonu sınavı

Program Çıktıları
1	Lisansüstü eğitim sırasında öğrenci, tarihin yalnızca olayların ne zaman ve nasıl olduğunu inceleyen bir bilim dalı olmadığını, olaylar arasındaki ilişkilerin ve bu ilişkiler sonucu ortaya çıkan olguların tahlilini hedeflediğini öğrenmiştir. Bu sayede olayları değerlendirirken çeşitli tahlil ve tespitler yaparak, tarihi hadiselere daha derinlemesine vakıf olunabileceğini bilir.
2	Sosyal bilimlerin sağladığı modern araştırma yöntemlerini uygulayarak çeşitli alanlarda özgün araştırmalar yapabilir. Bu araştırmalarında ana kaynaklara ulaşıp, bunların sağladığı bilgileri değerlendirebilir.
3	Alanıyla ilgili yapılmış herhangi bir araştırmanın özgün ve bilimsel yeterlilikte bir çalışma olup olmadığı tayin edebilir.
4	Tarih disiplini ile ilgili konularda uzman ya da bilgisi olmayan dinleyicileri bilgilendirir, onlara elde ettiği bulgularla ilgili düşüncelerini açık bir biçimde yazılı ve sözlü olarak ifade eder.
5	Sosyal bilimlerin sağladığı metodolojik ve kuramsal imkanları kullanarak tetkik, tahlil ve teşhis yapabilme yeteneğine sahiptir.
6	Sahasıyla ilgi çalışmaları yetkin bir şekilde ve insiyatif kullanarak yapabilir.
7	Araştırmaları esnasında karşılaşabileceği engelleri nasıl aşacağını bilir ve çözümleri uygular.
8	Çalışmaları sırasında bilimsel ahlaki değerleri bir an olsun unutmadan, bunlara sadık kalır.
9	Tarihçinin sürekli çalışması ve sahasıyla ilgili yayınları takip etmesi gerektiğini bilir. Bunları takip ederken, yeni gelişmelerden ve varılan bilimsel sonuçlardan haberdar olur.
10	Çalışmalarının sonuçlarının sadece meslektaşlarına değil, çeşitli toplumsal kesimlere de ulaşmasını sağlar.
11	Ülkenin kültürel, medeni ve milli varlığının gelişmesi için bu sonuçları azami ölçüde kullanır.
12	Bir sosyal bilimci olduğunun farkında olarak toplumla bağlarını hem mesleki, hem de insani anlamda güçlü tutar.
13	Kaynak dillerini bilir. Tarih alanında yapılmış güncel araştırmaları takip ederek yeterli düzeyde anlayabilir ve meslektaşları ile iletişim kurabilecek düzeyde yabancı dil bilgisine sahip olmayı amaç edinir.
14	Tarih metodolojisini kullanarak, eleştirel düşünme, yaratıcı düşünme, yorumlama ve sentez yapma becerilerine sahiptir ve alanıyla ilgili çalışmaları bağımsız veya ortak çalışma olarak yürütebilir.

Ders Öğrenme Çıktısı - Program Çıktıları (1 -5 Puan Aralığı)

Ders Öğrenme Çıktısı	PÇ 1	PÇ 2	PÇ 3	PÇ 4	PÇ 5	PÇ 6	PÇ 7	PÇ 8	PÇ 9	PÇ 10	PÇ 11	PÇ 12	PÇ 13	PÇ 14
Osmanlı arşiv belgelerinin okuyup anlayabilir	4	3	4	3	4	3	4	3	4	3	4	3	4	3
Rika yazının tarihî gelişimini ve temel özelliklerini açıklayabilir.	3	4	5	4	5	4	5	4	5	3	4	3	4	3
Arşiv belgelerinde geçen terimleri anlayabilir ve açıklayabilir	4	3	4	3	4	3	4	3	4	3	4	3	4	3
Arşiv belgelerini yorumlayabilir	4	3	4	3	4	3	4	3	4	3	4	3	4	3
Osmanlıca metinleri günümüz Türkçesine çevirebilir.	4	3	4	3	4	3	4	3	4	3	4	3	4	4
Ortalama Değer	3,8	3,2	4,2	3,2	4,2	3,2	4,2	3,2	4,2	3	4	3	4	3,2

https://ebs.bilecik.edu.tr/pdf/dersbilgigetir/439726