TAR5024 - Osmanlı Tasavvuf Tarihi

BİLECİK ŞEYH EDEBALİ ÜNİVERSİTESİ

LİSANSÜSTÜ EĞİTİM ENSTİTÜSÜ

TARİH - YL

(2025 - 2026) Ders Bilgi Formu

Ders Adı	Kodu	Yarıyıl	T+U Saat	AKTS	Z / S
Osmanlı Tasavvuf Tarihi	TAR5024		3 + 0	7,5	Seçmeli

Birim Bölüm	Tarih - YL - Lisansüstü (Yüzyüze)
Amaç	Bu ders, Osmanlı dönemindeki tasavvufi düşüncenin tarihi gelişimini, tarikatların ortaya çıkışını ve sosyal-kültürel etkilerini analiz etmeyi amaçlamaktadır. Öğrencilerin, Osmanlı toplumunda tasavvufun dini, siyasi ve edebi boyutlarını kavraması hedeflenmektedir. Aynı zamanda tarikat yapıları, şeyhlik kurumu ve halkla ilişkiler gibi konular incelenerek tarihsel bağlamda yorumlama becerisi kazandırılır. Ders, temel kaynaklar üzerinden Osmanlı sufilerinin düşünce dünyasına nüfuz etmeyi sağlar. Böylece öğrenciler, tasavvufun Osmanlı kimliği ve medeniyeti içindeki rolünü eleştirel bir bakış açısıyla değerlendirebilir.
Ders İçeriği	Osmanlı Tasavvuf Tarihi dersi, Osmanlı İmparatorluğu'nda tasavvufun tarihsel gelişimini inceler. Ders, İslam tasavvufunun genel ilkeleriyle başlar ve Osmanlı öncesi döneme kısa bir bakış sunar. Erken dönem zühd hareketleri ile tarikatların ortaya çıkışı arasındaki geçiş süreci değerlendirilir. Anadolu'da 13. yüzyılda etkili olan Babaîlik, Yesevîlik ve benzeri öncü akımlar tanıtılır. Osmanlı öncesi Anadolu’da oluşan mistik zemin, Osmanlı tasavvufunun şekillenmesinde önemli rol oynamıştır. Osmanlı’nın kuruluş sürecinde tasavvufun destekleyici ve meşruiyet sağlayıcı rolü ele alınır. Ahîlik teşkilatı ile sufî yapılar arasındaki ilişkiler analiz edilir. Erken Osmanlı döneminde aktif olan Bektaşîlik, Halvetîlik ve Mevlevîlik gibi tarikatların yapısı açıklanır. Mevlevîliğin şehirli bir kimlik kazanması süreci değerlendirilir. Bektaşîliğin özellikle yeniçeri ocağı ile olan ilişkisi incelenir. Halvetîliğin çok merkezli yayılış süreci ve kolları ele alınır. Tarikatların İstanbul, Bursa, Edirne gibi merkezlerdeki faaliyetleri anlatılır. Şeyhlik kurumu, halifelik mekanizması ve irşad zinciri tanımlanır. Tekkeler ve zaviyeler hem dinî hem toplumsal kurumlar olarak ele alınır. Osmanlı'da tekke mimarisi ve vakıf sistemiyle olan ilişkiler irdelenir. Tarikat şeyhlerinin devlet adamları ve halk üzerindeki etkisi tartışılır. 16. yüzyılda Celvetîlik, Nakşibendîlik ve Kadirîlik gibi tarikatların yayılışı işlenir. Tasavvufun Osmanlı siyasi yapısıyla olan etkileşimi analiz edilir. II. Bayezid, Yavuz Sultan Selim ve Kanuni dönemlerindeki sufî politikaları incelenir. Saray ve tarikat ilişkilerindeki denge ve çatışmalar değerlendirilir. Şeyhülislamlık kurumunun tasavvufla ilişkisine değinilir. Ulema-sufî ilişkisi örneklerle açıklanır. Tasavvufun Osmanlı edebiyatına olan etkisi analiz edilir. Divan şiirindeki tasavvufi unsurlar tanıtılır. Yunus Emre, Niyazî-i Mısrî, Aziz Mahmud Hüdâî gibi önemli Osmanlı sufîleri tanıtılır. Bu sûfîlerin eserleri ve düşünceleri karşılaştırmalı olarak işlenir. Osmanlı'da kadın sûfîlerin varlığı ve tekkelerdeki rolleri ele alınır. Tarikatlarda rüya, keramet ve keşif kavramları tartışılır. Tasavvufî musikî geleneği ve Mevlevî ayinleri incelenir. Sema, zikir ve ayin gibi ritüellerin toplumsal ve sembolik anlamları açıklanır. Tekkelerin eğitim işlevi ve sohbet geleneği değerlendirilir. 17. ve 18. yüzyılda tarikatların içsel dönüşüm süreçleri incelenir. Reform talepleri, iç disiplin ve şeriata uygunluk tartışmaları ele alınır. 19. yüzyılda II. Mahmud’un tekke politikaları tartışılır. Tanzimat ve Islahat dönemlerinde tasavvufun konumu analiz edilir. Modernleşme karşısında tarikatların tavırları sınıflandırılır. II. Abdülhamid döneminde sufî grupların politik etkisi araştırılır. Meşrutiyet ve Cumhuriyet'e geçiş sürecinde tarikatlara yönelik eleştiriler değerlendirilir. 1925 Tekke ve Zaviyeler Kanunu'nun tasavvuf üzerindeki etkileri anlatılır. Osmanlı döneminde tasavvufun şehir ve taşra kültüründeki yeri karşılaştırılır. Halka yönelik irşad faaliyetleri, vaaz ve sohbet geleneği ele alınır. Osmanlı’da tasavvufun farklı etnik yapılar üzerindeki etkisi değerlendirilir. Balkanlar, Arap toprakları ve Kuzey Afrika’daki tarikat etkileri tartışılır. Tasavvufun halk isyanlarıyla olan ilişkisi (ör. Celali isyanları) ele alınır. Devletin tarikatlara bakışındaki dönemsel farklılıklar örneklerle açıklanır. Osmanlı kaynaklarında tasavvuf: menakıbnameler, vefeyatnameler, risaleler. Modern tarih yazımında Osmanlı tasavvuf tarihi yaklaşımları incelenir. Arşiv belgeleri, seyahatnameler ve kroniklerdeki tasavvuf izleri değerlendirilir. Bugünkü tasavvuf algısının Osmanlı mirasıyla ilişkisi tartışılır. Dersin sonunda öğrencilerin, Osmanlı tasavvufunu tarihsel bağlamda çok yönlü analiz edebilmesi beklenir.
Ders Veren	Vedat TURĞUT

Hafta	Konu
1	Türklerin İslâmiyet'i Kabulü
2	Türklerin İslâmiyet'i Kabulünde Tasavvufun Rolü
3	Horasan'da İlk Zâhidler
4	Melâmet ve Fütüvvet'in Yaygınlaşması
5	İlk Türk Mutasavvıfı Olarak Ahmed Yesevî
6	Anadolu'da Horasan Erenleri
7	Hacı Bektâş-ı Velî ve Yûnus Emre
8	Ara Sınav
9	Bayezid-i Bistami torunu Cemalüddin Musa Zili ve Veysel Kareni Neslinden Şeyh Osman İlişkisi
10	Hacı Bektaş Veli ve Veysel Kareni Neslinden Fatma Hatun-Rıfaiyye ve Bedeviyye'nin Anadolu'Ya Girişi
11	İbn Arabî ve Konevî'nin Anadolu Tasavvuf Anlayışına Katkıları
13	Mevlânâ ve Mesnevî'nin Türk-İslâm Kültüründeki Yeri
14	Somuncu Baba ve Hacı Bayram Veli Melamiliği
15	Seyyid Yahya Şirvâni ve Cemali Ailesi-Habib Karamani ve Şeyh Yavsi
16	Yarıyıl Sonu Sınavı

Program Çıktıları
1	Lisansüstü eğitim sırasında öğrenci, tarihin yalnızca olayların ne zaman ve nasıl olduğunu inceleyen bir bilim dalı olmadığını, olaylar arasındaki ilişkilerin ve bu ilişkiler sonucu ortaya çıkan olguların tahlilini hedeflediğini öğrenmiştir. Bu sayede olayları değerlendirirken çeşitli tahlil ve tespitler yaparak, tarihi hadiselere daha derinlemesine vakıf olunabileceğini bilir.
2	Sosyal bilimlerin sağladığı modern araştırma yöntemlerini uygulayarak çeşitli alanlarda özgün araştırmalar yapabilir. Bu araştırmalarında ana kaynaklara ulaşıp, bunların sağladığı bilgileri değerlendirebilir.
3	Alanıyla ilgili yapılmış herhangi bir araştırmanın özgün ve bilimsel yeterlilikte bir çalışma olup olmadığı tayin edebilir.
4	Tarih disiplini ile ilgili konularda uzman ya da bilgisi olmayan dinleyicileri bilgilendirir, onlara elde ettiği bulgularla ilgili düşüncelerini açık bir biçimde yazılı ve sözlü olarak ifade eder.
5	Sosyal bilimlerin sağladığı metodolojik ve kuramsal imkanları kullanarak tetkik, tahlil ve teşhis yapabilme yeteneğine sahiptir.
6	Sahasıyla ilgi çalışmaları yetkin bir şekilde ve insiyatif kullanarak yapabilir.
7	Araştırmaları esnasında karşılaşabileceği engelleri nasıl aşacağını bilir ve çözümleri uygular.
8	Çalışmaları sırasında bilimsel ahlaki değerleri bir an olsun unutmadan, bunlara sadık kalır.
9	Tarihçinin sürekli çalışması ve sahasıyla ilgili yayınları takip etmesi gerektiğini bilir. Bunları takip ederken, yeni gelişmelerden ve varılan bilimsel sonuçlardan haberdar olur.
10	Çalışmalarının sonuçlarının sadece meslektaşlarına değil, çeşitli toplumsal kesimlere de ulaşmasını sağlar.
11	Ülkenin kültürel, medeni ve milli varlığının gelişmesi için bu sonuçları azami ölçüde kullanır.
12	Bir sosyal bilimci olduğunun farkında olarak toplumla bağlarını hem mesleki, hem de insani anlamda güçlü tutar.
13	Kaynak dillerini bilir. Tarih alanında yapılmış güncel araştırmaları takip ederek yeterli düzeyde anlayabilir ve meslektaşları ile iletişim kurabilecek düzeyde yabancı dil bilgisine sahip olmayı amaç edinir.
14	Tarih metodolojisini kullanarak, eleştirel düşünme, yaratıcı düşünme, yorumlama ve sentez yapma becerilerine sahiptir ve alanıyla ilgili çalışmaları bağımsız veya ortak çalışma olarak yürütebilir.

Ders Öğrenme Çıktısı - Program Çıktıları (1 -5 Puan Aralığı)

Ders Öğrenme Çıktısı	PÇ 1	PÇ 2	PÇ 3	PÇ 4	PÇ 5	PÇ 6	PÇ 7	PÇ 8	PÇ 9	PÇ 10	PÇ 11	PÇ 12	PÇ 13	PÇ 14
Tasavvufun Türk toplumu nezdindeki önemini ve değerini kavrar.	3	4	4	5	4	5	4	5	4	5	4	5	4	5
Türkler arasında ortaya çıkan ve yayılan ilk tasavvufî ekolleri, kurucularını ve özelliklerini öğrenir.	4	5	4	5	4	5	4	5	4	5	4	5	4	5
Selçuklu ve Osmanlı dönemi tasavvuf hayatı hakkında bilgi sahibi olur.	4	5	4	5	4	5	4	5	4	5	4	5	4	5
Osmanlı dönemi tasavvuf hayatı hakkında bilgi sahibi olur.	4	5	4	5	4	5	4	5	4	5	4	5	4	5
Anadolu da etkili olmuş ileri gelen sûfî zâtları, eserlerini ve görüşlerini öğrenir.	4	5	4	5	4	5	4	5	4	5	4	5	4	5
Ortalama Değer	3,8	4,8	4	5	4	5	4	5	4	5	4	5	4	5

https://ebs.bilecik.edu.tr/pdf/dersbilgigetir/439732