TARİH

Bu dersin temel amacı, öğrencilerin Büyük Selçuklu Devleti’nin tarihî gelişimini, siyasî, askerî, toplumsal ve kültürel yapısını çok yönlü ve analitik bir şekilde kavramalarını sağlamaktır. Selçuklu tarihinin yalnızca kronolojik bir olaylar dizisi olarak değil, aynı zamanda İslam dünyasının ve dünya tarihinin dönüşümünde oynadığı yapısal rol bağlamında ele alınması hedeflenmektedir. Bu doğrultuda öğrenciler, Selçukluların ortaya çıkış sürecinden başlayarak, hanedanın yükselişi, kurumsallaşması, zirve dönemi ve çözülme aşamaları hakkında detaylı bilgi edineceklerdir. Ders kapsamında, Selçuklu Devleti'nin siyasi yapılanması, merkezî ve taşra idaresi, veraset anlayışı, saray teşkilatı, vezirlik kurumu ve bürokratik yapı detaylı biçimde incelenecektir. Her bir Selçuklu hükümdarı — Tuğrul Bey’den Melikşah’a, Sencer’den Mahmud’a — tarihsel bağlamı içinde tek tek ele alınacak; hükümdarlıklarının iç ve dış politikaları, isyanlar, iktidar mücadeleleri ve devletin bünyesindeki dönüşümler karşılaştırmalı olarak analiz edilecektir. Ayrıca, Selçuklu döneminde meydana gelen büyük savaşlar ve askerî seferler dersin ana başlıkları arasında yer alacaktır. Bu bağlamda Malazgirt (1071), Dandanakan (1040), Katvân (1141), Berzem Seferi, Gazne-Selçuklu çatışmaları, Bizans ve Fatımîlerle olan askerî-diplomatik ilişkiler, Haçlılar karşısındaki tutum gibi stratejik mücadeleler coğrafî, taktiksel ve siyasi yönleriyle ele alınacaktır. Bu savaşlar aracılığıyla Orta Çağ İslam dünyasında güç dengelerinin nasıl şekillendiği ortaya konacaktır. Dersin bir diğer temel amacı ise, Selçukluların Anadolu’nun Türkleşmesi ve İslamlaşması sürecindeki tarihsel rollerini değerlendirmektir. Bu çerçevede Anadolu Selçukluları ile Büyük Selçuklular arasındaki süreklilik ve kopuş noktaları da irdelenecek; göçebe unsurlar ile yerleşik halklar arasındaki etkileşim, İslam’ın toplumsal yapıya entegrasyonu, Türkmen emirlikleri ve uç beyleri gibi aktörler ele alınacaktır. Kültürel ve bilimsel hayat bakımından Selçuklu dönemi, mimari, sanat, edebiyat ve bilim alanındaki gelişmeleriyle dersin önemli odak noktalarından biri olacaktır. Medrese sistemi, nizamiye yapıları, kitabe ve vakfiye analizleri, cami ve külliye mimarisi gibi unsurlar somut örneklerle ele alınacak; dönemin bilim adamları, müellifleri ve düşünce iklimi detaylı olarak tanıtılacaktır. Ders boyunca hem birincil tarihî belgeler (vakfiyeler, siyasetnameler, kronikler vb.) hem de arkeolojik buluntular, sanat tarihi verileri ve çağdaş akademik çalışmalar ışığında disiplinlerarası bir yaklaşım benimsenerek öğrencilerin analitik düşünme, yorumlama ve tarihsel bağlam kurma becerilerinin gelişmesi hedeflenmektedir. Sonuç olarak, öğrenciler Selçuklu tarihini yalnızca bir siyasi yapı olarak değil, aynı zamanda bir medeniyet projesi, bir bölgesel güç ve Orta Çağ İslam dünyasının belirleyici aktörü olarak anlayacak; bu dönemin hem Anadolu hem de dünya tarihi açısından taşıdığı stratejik, kültürel ve tarihsel önemi derinlemesine kavrayacaklardır.

Büyük Selçuklu tarihine dair temel kavramların, coğrafyanın ve hanedan yapısının tanıtımıyla birlikte, dönem kaynakları (Nizâmü’l-Mülk, İbnü’l-Esîr, Ravendî, el-İsfahânî) ve çağdaş araştırmalar üzerinden yöntemsel bir çerçeve sunulacaktır. Selçuk Bey'in liderliğinde şekillenen hanedanın kökeni, Oğuz-Kınık boyuna mensubiyeti ve ilk siyasi deneyimleri; Karahanlılar ve Gaznelilerle olan ilişkileri bağlamında ele alınacaktır. Tuğrul Bey dönemi, devletin resmî olarak kuruluşu, Abbâsî hilafetiyle kurulan simbiyotik ilişki, Rey’in fethi, Batı İran’daki hâkimiyet mücadelesi ve Büveyhîlerin tasfiyesi üzerinden incelenecektir. Çağrı Bey’in doğu cephesindeki faaliyetleri, Gaznelilere karşı mücadeleleri ve Türkmen gruplarının Anadolu yönüne sevkiyatı üzerinden dönemin doğu-batı ekseni açıklanacaktır. Alp Arslan dönemi, Malazgirt Savaşı’yla zirveye ulaşan askerî güç, Bizans ve Ermeni-Gürcü sınır siyasetleri, Türkmen grupların yayılması ve devlet teşkilatında disiplinin artışı gibi yönleriyle ele alınacaktır. Melikşah dönemi, Selçuklu İmparatorluğu’nun en geniş sınırlara ulaştığı, siyasi istikrarın sağlandığı ve Nizâmü’l-Mülk gibi güçlü bir vezirin damgasını vurduğu bir "Altın Çağ" olarak kapsamlı biçimde analiz edilecektir. Melikşah sonrası dönemde Mahmud, Berkyaruk, ve Muhammed Tapar arasında yaşanan taht mücadeleleri, merkezi otoritenin zayıflaması, isyanlar, bölgesel merkezlerin öne çıkışı ve Haçlı Seferleri’nin yarattığı baskı detaylandırılacaktır. Muhammed Tapar döneminde yeniden merkezîleşme çabaları, Batı’daki Türkmen isyanları ve siyasi-toplumsal denge arayışları, diplomatik girişimler ve Gazne-Harezm hattı ilişkileri tartışılacaktır. Sencer’in Horasan melikliğinden itibaren yürüttüğü siyasî faaliyetler ve hükümdarlık döneminde yürüttüğü doğu siyasetleri, Karahanlılar, Gazneliler ve özellikle Karahıtaylarla yaşanan Katvân bozgunu bağlamında değerlendirilecektir. Sencer sonrası dönemde Türkmen isyanları ve merkezî otoritenin çöküşü, sultanlığın sembolikleşmesi, bölgesel emirliklerin öne çıkışı ve Büyük Selçuklu hâkimiyetinin dağılması süreci tartışılacaktır. Selçuklu hükümdarlarının kullandığı unvanlar, hutbe ve sikke siyaseti üzerinden siyasî meşruiyet inşa yöntemleri, Abbâsî halifeliğiyle ilişkiler ve toplumsal algı üretimi analiz edilecektir. Saray teşkilatı, iktâ sistemi, gulam ordusu, has gelirleri, vezirler ve saray çevresinde oluşan elit yapılar incelenecek; hükümdarların karar alma süreçleri ve danışma mekanizmaları tartışılacaktır. Selçuklu sultanlarının sanat ve mimari hamiliği, medreseleşme süreci, nizamiye yapıları, cami, kervansaray ve külliye gibi yapı tipleri üzerinden değerlendirilecek; estetik tercihler, kitabe ve vakfiye çözümlemeleriyle desteklenecektir. Son olarak, bütün sultanlar üzerinden Selçuklu döneminin genel tarihî panoraması çıkarılacak; sultanlık kurumunun dönüşümü, hanedanın tarihî mirası ve Selçukluların hem İslam tarihi hem de dünya tarihi içerisindeki yeri bütüncül biçimde değerlendirilecektir.