TARİH

Bu ders, Osmanlı İmparatorluğu’nun ekonomik yapısını, üretim ve tüketim ilişkilerini tarihsel süreç içinde analiz etmeyi amaçlar. Öğrencilere, Osmanlı’da tarım, ticaret, zanaat ve mali sistemin işleyişine dair temel kavram ve dinamikleri kavrama becerisi kazandırılır. Ayrıca, iktisadi yapının toplumsal, siyasal ve idari unsurlarla ilişkisi eleştirel bir perspektifle değerlendirilir.

Osmanlı İktisat Tarihi dersi, Osmanlı Devleti’nin iktisadî, malî ve ekonomik tarihini konu alarak ilgili tarihsel gelişmeler ve kurumlar derslerde işlenmektedir. İlk dersin konusu “Osmanlı İktisat Tarihi’nin Kaynakları” olup Osmanlı Arşiv malzemesi ve tasnifleri, kronikler ve başlıca araştırma eserler öğrenciye tanıtılır. İkinci dersten itibaren “Osmanlı Merkez Maliyesi”, “Gelir-Gider Kalemleri” ve “Bütçeler” ayrı ayrı ele alınır. Bir sonraki derste “Timar Sistemi ve Vergiler” işlenir. Osmanlı’da Ekonomik Zihniyet ve İktisadi İlkeleri konulu derste, Osmanlı Devleti’ne hakim olan iktisadi prensipler izah edilerek Provizyonizm (İaşecilik), Fiskalizm (Gelircilik) ve Tradisyonalizm (Gelenekçilik) ilkeleri anlatılır. Osmanlı’da Kapitülasyon Dönemleri” ise bir diğer dersin konusudur ve kuruluşundan 19. yüzyıla kadar uluslararası iktisadi faaliyetlerde Osmanlı’nın merkezi rolü ve ikili ilişkilerde dost kabul edilen yabancı ülke tüccarlarına verilen imtiyazlar ve kapsadığı içerik dönemlere ayrılarak işlenir. Akdeniz, Karadeniz ve Adriyatik denizlerinde cereyan eden ticari faaliyetler, Balkan ticareti ve güzergahları, eski dünyadaki büyük ticaret yolları ve Osmanlı ülkesinin yeri, diğer ders konularını oluşturur. Yine madencilik ve ziraat, sanayi kolları gibi konular da derslerde işlenir. Osmanlı’da iktisadî değişim ve iç borçlanma süreci konusu dahilinde ise iltizam, malikane, esham, kaime gibi uygulamalar ele alınmaktadır. Bu ders, Osmanlı İmparatorluğu’nun iktisadi yapısını tarihsel belgeler ve modern tarih yazımı çerçevesinde incelemeyi amaçlar. Dersin temel odağı, Osmanlı’nın ekonomik düzeninin üretim, dağıtım, tüketim ve mali sistem boyutlarıyla ele alınmasıdır. İlk olarak Osmanlı iktisadi düşüncesinin temelleri ve İslamî ilkelerle ilişkisi açıklanır. Osmanlı'da iktisat politikalarının "iaşe", "örf" ve "adalet" ilkelerine dayandığı vurgulanır. İktisadî hayatın temeli olan tarım sektörü detaylı biçimde ele alınır; dirlik sistemi, tımar uygulamaları ve kırsal üretim modelleri analiz edilir. Toprak tasarruf biçimleri, mirî arazi düzeni ve çift-hane sistemi gibi kurumlar açıklanır. Tarımsal üretim kadar, hayvancılık ve göçebe ekonomisinin de Osmanlı iktisadındaki yeri değerlendirilir. Köylülerin üretim yükümlülükleri, vergilendirme sistemleri ve devletle ilişkileri incelenir. Vergi düzenlemeleri içerisinde öşür, cizye, haraç ve avârız gibi temel vergiler ayrıntılı olarak işlenir. Tımar sisteminin hem askeri hem ekonomik işlevi vurgulanarak çözüme katkısı tartışılır. Zanaatkârlık, üretim atölyeleri ve lonca sistemi gibi kentsel iktisadî örgütlenmeler de ders kapsamında önemli bir yer tutar. Loncaların üretim ve denetim mekanizmaları, fiyat belirleme süreçleri ve toplumsal işlevleri ayrıntılı şekilde değerlendirilir. Osmanlı şehir ekonomisi, çarşı-pazar düzeni ve esnaf grupları üzerinden incelenir. Ticaretin iç ve dış boyutları, kervansaraylar, liman şehirleri ve hanlar çerçevesinde ele alınır. Osmanlı’nın ticaret yolları üzerindeki rolü, Akdeniz, Karadeniz, Basra ve Hicaz ticaret hatları üzerinden açıklanır. Osmanlı’nın başta Venedikliler, Fransızlar, Hollandalılar ve İngilizler olmak üzere Avrupalı tüccarlarla kurduğu ticari ilişkiler değerlendirilir. Kapitülasyonlar ve bunların Osmanlı iktisadına etkileri tarihsel belgeler eşliğinde tartışılır. Gümrükler, ticaret vergileri ve dış ticaret dengesi üzerine sayısal verilerle analizler yapılır. Para politikaları, sikke düzeni, enflasyon ve tağşiş gibi konular da iktisat tarihi çerçevesinde değerlendirilir. Osmanlı'da para krizlerinin sebepleri ve sonuçları örnek olaylarla açıklanır. Dersin ilerleyen bölümlerinde Osmanlı maliyesi üzerinde durulur. Hazine yapısı, gelir-gider dengesi ve bütçe sistemi incelenir. Mukataa sistemi, iltizam uygulamaları ve mali bürokrasi yapılanması detaylandırılır. Maliye defterleri ve muhasebe kayıtları üzerinden devletin iktisadî işleyişi değerlendirilir. Ders boyunca mali krizin sosyal ve siyasal yapılar üzerindeki etkisi de göz önünde bulundurulur. Osmanlı iktisadının çevresel ve ekolojik boyutları da ele alınarak iklim, afetler ve tarım ilişkisi irdelenir. Dersler işlenirken öğrencilere, hazırlanmaları istenen konularla alakalı söz verilerek derse katılımları sağlanır. Böylece tarihsel olayları neden–sonuç ilişkisi içinde değerlendirme yetkinliği gelişir. Öğrenciler, Osmanlı’nın kuruluşundan yıkılışına kadar giden süreçteki iktisadî, malî ve ekonomik kurumları öğrenir ve bunların Türkiye Cumhuriyeti’ne intikal ederken geçirdiği safhaları görerek bağlantı kurar. Sonuç olarak ders, tarihsel bilgiyle güncel konjonktürü bağdaştırabilen ve bunu tarihsel derinlikle yapabilen bireyler yetiştirmeyi amaçlar.