| Ders Adı | Kodu | Yarıyıl | T+U Saat | AKTS | |
| İslam Şehirciliği II | TAR6015 | 3 + 0 | 7,5 |
| Birim Bölüm | TARİH - DR |
| Derece Seviye | Lisansüstü - Seçmeli - Türkçe |
| Dersin Verilişi | Yüz yüze |
| EBS Koordinatörü | Prof. Dr. Abdulhalik BAKIR |
| Ders Veren | |
| Amaç |
Bu ders, İslam medeniyetinde şehirleşme olgusunu tarihsel, kültürel, sosyo-ekonomik ve mimari boyutlarıyla derinlemesine incelemeyi amaçlamaktadır. Öğrencilerin, klasik İslam şehir modelini analiz edebilme, farklı dönem ve coğrafyalarda İslam şehirciliğinin dönüşümünü değerlendirebilme becerilerini geliştirmesi hedeflenmektedir. Ayrıca, modern şehircilik anlayışlarıyla İslam şehirciliği mirası arasındaki ilişkileri eleştirel bir perspektifle karşılaştırmalı olarak tartışmaları teşvik edilmektedir. |
| Ders İçeriği |
İslam şehirciliği, İslam medeniyetinin siyasi, dini ve kültürel değerleriyle şekillenen özgün bir şehirleşme modelini temsil eder. Ders, İslam şehirlerinin tarihi kökenlerini ve Arap yarımadasındaki ilk yerleşimlerin İslamlaşma sürecini inceler. Hz. Muhammed dönemindeki Medine Vesikası çerçevesinde oluşan ilk şehirsel organizasyon yapısı ele alınır. Hulefa-i Raşidin döneminde şehir planlaması, yeni kurulan fetih şehirleri ve askeri koloniler üzerinden analiz edilir. Emevîler döneminde gelişen merkezî yönetim anlayışıyla şehir planlamasının nasıl değiştiği irdelenir. Abbâsîler dönemindeki Bağdat örneğiyle ideal İslam şehri kavramı tartışılır. Ders, cami merkezli şehir planlamasının dinî ve toplumsal işlevlerini değerlendirir. Su yolları, hamamlar, çarşılar ve medreseler gibi kentsel kurumların şehir içi yerleşimdeki yerleri ve işlevleri ele alınır. Vakıf sistemiyle şehirlerin ekonomik ve sosyal sürdürülebilirliği arasındaki ilişki detaylandırılır. İslam hukukunun şehir mekânlarına etkisi, mülkiyet, kamu alanları ve imar hukukuyla birlikte işlenir. İslam şehirlerinde mahalle yapısı, toplumsal dayanışma ve güvenlik düzeni bağlamında değerlendirilir. Sosyo-ekonomik sınıflar arasındaki mekânsal ayrışmalar ve entegrasyon süreçleri ele alınır. Ders, Ortaçağ İslam coğrafyasında Kahire, Şam, Kurtuba ve Buhara gibi şehirlerin yapısal analizlerini sunar. İslam mimarisinde mesken anlayışı ve özel mülkiyet sınırları üzerinde durulur. Pazarlar (sûk) ve üretim alanları ile ekonomik organizasyonun kente etkisi tartışılır. İslam şehirlerinde çevre düzenlemesi ve temizlik anlayışı incelenir. Şehir surları, kapılar ve ulaşım ağları şehir güvenliği ve kontrolü açısından değerlendirilir. Ders, İslam şehirlerinde kadınların kamusal mekândaki yeri ve şehir tasarımı üzerindeki etkilerini tartışır. Türk-İslam şehircilik anlayışının Horasan, Maveraünnehir ve Anadolu şehirlerine etkisi ele alınır. Selçuklu ve Osmanlı şehirlerinin İslam şehirciliği mirasıyla nasıl bütünleştiği analiz edilir. Osmanlı’da şehremaneti ve belediyecilik yapılarının klasik İslam şehir yapısı içindeki rolü incelenir. Kolonyal dönem sonrası İslam coğrafyasında şehircilik anlayışındaki dönüşümler ele alınır. Modernleşme ile birlikte gelen yeni şehirleşme modelleri ve İslamî şehir dokusu arasındaki çatışmalar tartışılır. Çağdaş İslam dünyasında planlı şehirleşme çabaları ve kimlik arayışları dersin önemli temalarındandır. Körfez ülkelerindeki modern şehir modelleri ile geleneksel İslam şehir mirası karşılaştırılır. İslam şehirlerinin kültürel miras alanı olarak korunması ve sürdürülebilirliği değerlendirilir. Ders kapsamında şehir arkeolojisi ve kent tarihi araştırmalarının metodolojisine de yer verilir. Dijital haritalama, mekânsal analiz ve tarihsel GIS uygulamaları ile İslam şehirlerinin incelenmesi teşvik edilir. Öğrencilerden, belirli bir İslam şehri üzerine tarihî, kültürel ve mimarî bağlamda detaylı bir araştırma yapmaları beklenir. Ders, İslam şehirciliği mirasını hem teorik hem uygulamalı yönleriyle analiz etmeyi amaçlayan disiplinlerarası bir perspektifle tamamlanır. |
| Ders Kaynakları |
KAYNAKLAR
Âşıkpaşazâde – Târîh-i Âşıkpaşazâde Belâzürî – Fütûhu’l-Büldân Ebû Dülâf – Rihle Ebü’l-Fidâ – Takvîmu’l-Büldân Evliya Çelebi – Seyahatnâme İbn Abd Rabbih – el-İkdü’l-Ferîd İbn Asâkir – Târîhu Dımaşk İbn Battûta – Rıhletu İbn Battûta İbn Cübeyr – Rihle İbn Ebî Usaybia – Uyûnu’l-Enbâ fî Tabakâti’l-Etbâ İbn Fadlân – Rihle İbn Fazlallah el-Ömerî – Mesâlikü’l-Ebsâr İbn Ferhûn – Dîbâcü’l-Müzehheb İbn Hacer el-Askalânî – ed-Düreru’l-Kâmine İbn Hafsûn – Endülüs Şehirleri Kroniği İbn Haldûn – el-İber ve Dîvânu’l-Mübtede ve’l-Haber İbn Hallikân – Et-Târîhü’l-Kebîr İbn Hallikân – Vefeyâtü’l-A‘yân İbn Havkal – Sûretu’l-Arz İbn Hazm – Cümelü’s-Siyer İbn Hurdâzbih – Kitâbü’l-Mesâlik ve’l-Memâlik İbn Kesîr – el-Bidâye ve’n-Nihâye İbn Kuteybe – Maârif İbn Münkız – Kitâbü’l-İ‘tibâr İbn Rüste – A’lâkü’n-Nefîse İbn Sa’d – Tabakâtü’l-Kübrâ İbn Şeddâd – el-A‘lâkü’l-Hatîre İbn Teymiyye – Mecmûu’l-Fetâvâ İbn Tûlûn – Târîhu’l-Medîneteyn İbn Züleykâ – Târîhu Beyrut İbn Züneyd – Târîhu Kahire İbnü’l-Cevzî – el-Muntazam fî Târîhi’l-Mülûk ve’l-Ümem İbnü’l-Cezerî – el-Gâyetü fi’t-Tabakât İbnü’l-Esîr – el-Kâmil fi’t-Târîh İbnü’l-Fakîh – Kitâbü’l-Büldân İbnü’l-Kelbî – Kitâbü’l-Esnâm İbnü’n-Nebîtî – Târîhu’l-Endelüs İbnü’n-Nedîm – el-Fihrist Kādî İyâz – Tertîbü’l-Medârik Kâtib Çelebi – Cihânnümâ Makdisî – Ahsenu’t-Tekâsîm fî Ma’rifeti’l-Akâlîm Mes‘ûdî – Mürûcü’z-Zeheb ve Maâdinu’l-Cevher Nâsır-ı Hüsrev – Sefernâme Neşrî – Kitâb-ı Cihannümâ Suyûtî – Târîhu’l-Hulefâ Süleyman et-Tîfâşî – Nüzhetü’l-Müştâk Şemseddin Semerkandî – Târîhu Semerkand Taberî – Târîhu’l-Ümem ve’l-Mülûk Yakûbî – Kitâbü’l-Büldân . ÇALIŞMA ESERLER . Abdullahi A. Gallab – The First Islamist Republic Adam Mez – The Renaissance of Islam Ahmet Hamdi Tanpınar – Beş Şehir Ahmet Nedim Serinsu – Şehir ve İslam Hukuku İlişkisi Ahmet Tabakoğlu – Osmanlı Ekonomisi ve Şehirleşme Ahmet Yaşar Ocak – Osmanlı Toplumunda Zümre ve Şehir Ali Erken – Modernleşme Sürecinde Osmanlı Şehirleri Ali Uzay Peker – İslam Mimarisi ve Anlam Dünyası André Raymond – The Great Arab Cities in the 16th–18th Centuries Bekir Karlığa – İslam Medeniyeti Atlası Bernard Lewis – The Middle East and the West Cevat Geray – Kentleşme Politikası Ekrem Buğra Ekinci – Osmanlı Hukuku ve Şehir Düzeni Hugh Kennedy – The Prophet and the Age of the Caliphates Ira Lapidus – Muslim Cities in the Later Middle Ages Janet Abu-Lughod – Before European Hegemony: The World System A.D. 1250–1350 Jere Bacharach – Islamic History through Coins Jonathan Bloom & Sheila Blair – Islamic Arts Korkut Tuna – İslam’da Şehir ve Medeniyet Lawrence Conrad – The Rise of Islamic Urbanism M. Zeki Duman – İslam Şehircilik Anlayışı ve Osmanlı Şehirciliği Marshall Hodgson – The Venture of Islam Metin Sözen – Türk Şehirciliğinde Tarihî Süreç Michael Bonine – Population, Poverty and Politics in Middle Eastern Cities Murat Güvenç – Şehir, Mekan, İnsan Mustafa Demirci – İslam Şehirlerinin Doğuşu Mustafa Kara – Osmanlı’da Günlük Hayat ve Şehir Kültürü Nasser Rabbat – The Citadel of Cairo Nevzat Yalçıntaş – İslam’da Sosyal ve Ekonomik Hayat Nezar AlSayyad – Cities and Caliphs: On the Genesis of Arab Muslim Urbanism Nezar AlSayyad (ed.) – Forms of Dominance: On the Architecture and Urbanism of the Colonial Enterprise Nihad Sâmi Banarlı – Resimli Türk Edebiyatı Tarihi Nuri Yurdusev – Şehir ve Toplum: Tarihsel Bir İnceleme Oleg Grabar – Cities and Citizens in Islamic Societies Oleg Grabar – The Formation of Islamic Art Paul Wheatley – The Places Where Men Pray Together: Cities in Islamic Lands Peter Sluglett (ed.) – The Urban Social History of the Middle East, 1750–1950 R. Stephen Humphreys – Islamic History: A Framework for Inquiry Recep Şentürk – İslam Dünyasında Toplumsal Düşünce ve Şehir Robert Hillenbrand – Islamic Architecture: Form, Function and Meaning S. D. Goitein – A Mediterranean Society Sadettin Ökten – Şehir ve Kültür: Medeniyet Üzerine Düşünceler Sami Zubaida – Islam, the People and the State Stefano Bianca – Urban Form in the Arab World: Past and Present Uğur Tanyeli – Mimarlığın Aktörleri ve Şehirsel Mekan Yasser Tabbaa – The Transformation of Islamic Art During the Sunni Revival Yılmaz Özakpınar – İslam Medeniyeti ve Şehir Ahlâkı Zeynep Ahunbay – Osmanlı Şehir Mimarisi |
| Yarıyıl İçi Çalışmalar | Katkı Yüzdesi (%) |
| Bu bilgi girilmemiştir. | |
| Toplam | 0 |
| Yarıyıl Sonu Çalışmalar | Katkı Yüzdesi (%) |
| Bu bilgi girilmemiştir. | |
| Toplam | %0 |
| Yarıyıl İçinin Başarıya Oranı | %0 |
| Yarıyıl Sonu Çalışmalar | %0 |
| Toplam | %0 |
| Kategori | Ders İlişki Yüzdeleri (%) |
|
Aktarılabilir Beceri Dersleri
|
0
|
|
Beşeri, İletişim ve Yönetim Becerileri Dersleri
|
0
|
|
Destek Dersleri
|
0
|
|
Ek Dersler
|
0
|
|
Kategori
|
0
|
|
Mesleki Seçmeli Dersler
|
0
|
|
Temel Meslek Dersleri
|
0
|
|
Uygulama Dersleri
|
0
|
|
Uzmanlık / Alan Dersleri
|
0
|
|
Yetkinlik Tamamlayıcı Ders
|
0
|
| Ders İş Yükü | Öğretim Metotlar / Öğretim Metodu | Süresi (Saat) | Sayısı | Toplam İş Yükü (Saat) |
| Toplam İş Yükü (Saat) | 0 | |||
| AKTS = Toplam İş Yükü (Saat) / 25.5 (s) | 0 | |||
| AKTS | 3,0 | |||
| Hafta | Konu | Öğretim Metodu |
|---|---|---|
| 1 | Dersin tanıtımı, kapsamı, yöntem ve kaynaklar. Şehir ve şehircilik kavramlarının teorik çerçevesi. | Ders |
| 2 | İslam öncesi şehir modelleri: Antik Ortadoğu, Roma, Bizans ve Sâsânî etkileri. | Ders |
| 3 | İlk İslam şehirlerinin oluşumu: Medine örneği ve Hz. Muhammed döneminde şehirleşme. | Ders |
| 4 | Hulefa-i Raşidin ve Emevî döneminde yeni şehirlerin kuruluşu: Kûfe, Basra, Fustat örnekleri. | Ders |
| 5 | Abbâsî dönemi şehircilik anlayışı: Bağdat ve Samarra örnekleri üzerinden ideal İslam şehri. | Ders |
| 6 | Kentsel kurumlar: Cami, çarşı, medrese, ribât, han, hamam ve vakıfların şehirdeki işlevi. | Ders |
| 7 | İslam hukukunda şehir: Mülkiyet, kamu alanları, imar düzenlemeleri ve mahalle sistemi. | Ders |
| 8 | Ara Sınav | Ders |
| 9 | Ortaçağ İslam şehirleri: Kahire, Şam, Kurtuba, Buhara ve diğer önemli merkezlerin yapısı. | Ders |
| 10 | Selçuklu şehirleri: Nişabur, Rey, Konya örnekleriyle Türk-İslam sentezinde şehir planlaması. | Ders |
| 11 | Osmanlı şehir modeli: İstanbul, Bursa ve Edirne’de İslam şehirciliğinin devamı ve değişimi. | Ders |
| 12 | Modernleşme süreci ve İslam şehirleri: Tanzimat’tan itibaren şehir planlamasında dönüşümler. | Ders |
| 13 | Kolonyal etkiler ve çağdaş İslam şehirleri: Kuzey Afrika, Levant ve Güney Asya örnekleri. | Ders |
| 14 | Günümüzde İslam şehirciliği mirasının korunması: Kültürel miras, restorasyon ve sürdürülebilirlik. | Ders |
| 15 | Seminer sunumları ve genel değerlendirme: Öğrenci projelerinin tartışılması ve kapanış. | Ders |
| 16 | Yarıyıl Sonu Sınavı | Ders |
| Ders Öğrenme Çıktısı | Ölçme Değerlendirme | Öğretim Metodu | Öğrenme Faaliyeti |
| İslam şehircilik anlayışının tarihsel gelişimini dini, kültürel, siyasi ve coğrafi bağlamda analiz edebilir. | Tartışmalı Ders | Dinleme ve anlamlandırma, gözlem/durumları işleme, eleştirel düşünme, soru geliştirme | |
| Klasik İslam şehir yapısını oluşturan mekânsal, kurumsal ve hukuki unsurları ayırt ederek yorumlayabilir. | Tartışmalı Ders | Dinleme ve anlamlandırma, gözlem/durumları işleme, eleştirel düşünme, soru geliştirme | |
| Farklı dönem ve coğrafyalarda ortaya çıkan İslam şehir modellerini karşılaştırmalı olarak değerlendirebilir. | Tartışmalı Ders | Dinleme ve anlamlandırma, gözlem/durumları işleme, eleştirel düşünme, soru geliştirme | |
| Modern şehircilik yaklaşımları ile İslam şehirciliği mirası arasındaki ilişkiyi eleştirel bir perspektifle tartışabilir. | Tartışmalı Ders | Dinleme ve anlamlandırma, gözlem/durumları işleme, eleştirel düşünme, soru geliştirme | |
| Belirli bir İslam şehri hakkında akademik araştırma yürütebilir ve tarihsel belgeleri kullanarak bağımsız analiz geliştirebilir. | Tartışmalı Ders | Dinleme ve anlamlandırma, gözlem/durumları işleme, eleştirel düşünme, soru geliştirme |
DERS ÖĞRENME ÇIKTISI |
PÇ 1 | PÇ 2 | PÇ 3 | PÇ 4 | PÇ 5 | PÇ 6 | PÇ 7 | PÇ 8 | PÇ 9 | PÇ 10 | PÇ 11 | PÇ 12 | PÇ 13 | PÇ 14 |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| İslam şehircilik anlayışının tarihsel gelişimini dini, kültürel, siyasi ve coğrafi bağlamda analiz edebilir. | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | ;
| Klasik İslam şehir yapısını oluşturan mekânsal, kurumsal ve hukuki unsurları ayırt ederek yorumlayabilir. | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | ;
| Farklı dönem ve coğrafyalarda ortaya çıkan İslam şehir modellerini karşılaştırmalı olarak değerlendirebilir. | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | ;
| Modern şehircilik yaklaşımları ile İslam şehirciliği mirası arasındaki ilişkiyi eleştirel bir perspektifle tartışabilir. | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | ;
| Belirli bir İslam şehri hakkında akademik araştırma yürütebilir ve tarihsel belgeleri kullanarak bağımsız analiz geliştirebilir. | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | ;
| Ortalama Değer | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - |
