| Ders Adı | Kodu | Yarıyıl | T+U Saat | AKTS | |
| Vakıf Medeniyeti ve Müesseseleri I | TAR5037 | 3 + 0 | 7,5 |
| Birim Bölüm | TARİH - YL |
| Derece Seviye | Lisansüstü - Seçmeli - Türkçe |
| Dersin Verilişi | Yüz yüze |
| EBS Koordinatörü | Prof. Dr. Vedat TURĞUT |
| Ders Veren | Dr. Öğr. Üyesi Ayşe BÖLÜKBAŞI |
| Amaç |
Vakıf Medeniyeti ve Müesseseleri dersi, İslam ve Osmanlı medeniyetinde vakıf kurumunun tarihsel kökenlerini, gelişim sürecini ve toplumsal etkilerini öğretmeyi amaçlar. Bu ders, öğrencilerin vakıflar aracılığıyla şekillenen sosyal, kültürel ve ekonomik yapıları analiz etmelerini sağlar. Aynı zamanda öğrencilere, vakıf müesseseleri üzerinden geçmiş ile günümüz arasında ilişki kurma becerisi kazandırır. |
| Ders İçeriği |
Vakıf kavramı, İslam medeniyetinde Allah rızası için yapılan sürekli hayır anlayışına dayanır. Vakıf, malın mülkiyetinin kamu yararına tahsis edilmesiyle oluşur. İslam hukukunda vakfın dayandığı temel ilkeler fıkhi esaslara göre şekillenmiştir. Vakıfların İslam dünyasında ilk örnekleri Hz. Peygamber dönemine kadar uzanır. Hz. Ömer’in Hayber hurmalığı ile yaptığı vakıf, ilk kurumsal örneklerden biridir. Emevîler ve Abbasîler döneminde vakıflar gelişerek farklı alanlara yayıldı. Anadolu’da vakıf müessesesi özellikle Selçuklular döneminde güçlü bir şekilde kurumsallaştı. Osmanlılar vakıf geleneğini daha sistemli ve geniş çaplı bir yapıya kavuşturdu. Osmanlı toplumunda hemen her alanda vakıflar aracılığıyla hizmet üretildi. Eğitim kurumları, medreseler çoğunlukla vakıflar tarafından finanse edilmiştir. Sağlık hizmetleri de darüşşifa ve darülaceze gibi vakıf kurumlarıyla sağlanmıştır. Vakıflar, şehir planlamasında büyük rol oynamış, cami, çeşme, han gibi yapılar inşa edilmiştir. Osmanlı'da kadınlar da vakıf kurmuş ve yönlendirmiştir. Padişahlar, vezirler ve halk, vakıf kurarak sosyal dayanışmaya katkı sağlamıştır. Vakfiye, bir vakfın kuruluş belgesidir ve çok önemli tarihî kaynak niteliğindedir. Vakfiyeler dönemin sosyo-kültürel yapısını anlamak için çok değerli belgelerdir. Osmanlı arşivlerinde binlerce vakfiye belgesi günümüze ulaşmıştır. Vakıf gelirleri genellikle tarım arazisi, dükkân, han veya su gelirlerinden sağlanmıştır. Mütevelli, vakfın yönetiminden sorumlu kişidir. Vakıf yöneticileri belirli denetim mekanizmalarına tabidir. Kadılar, vakıfların hukukî denetimini sağlayan önemli mercilerdir. Vakıf taşınmazları satılamaz, bağışlanamaz, miras bırakılamaz. Vakıfların hukuki statüsü "ebedîlik" ve "devredilmezlik" ilkesine dayanır. Osmanlı'da vakıflar sayesinde halk vergiden bağımsız bazı hizmetlere ulaşabilmiştir. Fakir, yetim, dul ve kimsesizler için birçok sosyal vakıf kurulmuştur. Kervansaraylar ve aşevleri, seyyahlar ve fakirler için kurulmuş vakıf eserleridir. Vakıflar kültürel üretimi desteklemiş; kütüphaneler, sanat atölyeleri oluşturmuştur. Vakıflar aracılığıyla toplumda sınıfsal farklılıklar hafifletilmeye çalışılmıştır. Cami ve külliyeler, çoğu zaman bir vakıf sisteminin merkezinde yer alır. Vakıf medeniyeti, Osmanlı'nın toplumsal bütünlüğünü sağlayan ana kurumlardan biri olmuştur. Osmanlı'da vakıf kurmak bir statü ve prestij göstergesi sayılmıştır. Devlet, vakıf mülklerine doğrudan el koymaz, ancak bazı istisnai durumlarda müdahale edebilmiştir. Vakıflar bazen siyasi amaçlarla da kullanılmıştır. Tanzimat sonrası dönemde vakıf yönetimleri modernleştirilmeye çalışılmıştır. Cumhuriyet döneminde vakıflar yeni yasal çerçevelerle yeniden tanımlanmıştır. Vakıflar Genel Müdürlüğü, bu kurumsal dönüşümün merkezinde yer almıştır. Vakıf anlayışı zamanla değişmiş, sivil toplum kuruluşları benzeri yapılar ortaya çıkmıştır. Günümüzde birçok özel vakıf eğitim, sağlık, kültür gibi alanlarda faaliyettedir. Osmanlı vakıf sistemi bugünkü kamu-sivil toplum iş birliği modellerine ilham olmuştur. Vakıflar, yerel yönetimlerin yükünü azaltan bir kamu hizmet mekanizmasıdır. Vakıf kurumları, sadaka-i cariye anlayışıyla bireysel sorumluluğu kurumsallaştırır. Vakıflar, sosyal adaletin sağlanmasında dini ve ahlaki bir motivasyon üretir. Vakıf sisteminin İslam dünyasında farklı örnekleri ve türleri bulunmaktadır. Modern vakıf hukuku, Osmanlı ve İslam mirasından etkilenmiştir. Uluslararası vakıflar, küresel çapta sosyal hizmet sunan yapılardır. Vakıf müesseseleri geçmişten bugüne değişen sosyo-ekonomik yapılarla birlikte evrilmiştir. Ders kapsamında farklı dönemlere ait vakfiye belgeleri incelenir. Vakıf türleri, gelir kaynakları ve hizmet alanları karşılaştırmalı olarak ele alınır. Öğrenciler, vakıf yapılarının mekânsal ve işlevsel çözümlemelerini yapmayı öğrenir. Ders sonunda öğrenciler, vakıf medeniyetinin tarihsel sürekliliği ve günümüzle ilişkisini yorumlayabilecek düzeye ulaşır. |
| Ders Kaynakları |
KAYNAKLAR
. Abdullah Enverî – Târih-i Enverî Abdülkadir Kadri – Târih-i Kadri Efendi Ahmed Cevdet Paşa – Ma’rûzât Ahmed Lütfi Efendi – Vekayi‘-i Lütfi Ali – Mir’âtü’l-Memâlik Ali Emîrî Efendi – Tarih ve Vakıf Belgeleri Derlemeleri Âşıkpaşazâde – Tevârîh-i Âl-i Osman Celalzâde Mustafa – Tabakâtü’l-Memâlik ve Derecâtü’l-Menâzıl Cevdet Paşa – Târih-i Cevdet Çelebizâde Âsım – Târih-i Âsım Defterdar Sarı Mehmed Paşa – Zübde-i Vekayiât Evliya Çelebi – Seyahatnâme Hafız Hüseyin Ayvansarâyî – Hadîkatü’l-Cevâmi Halil Nuri Bey – Netâyicü’l-Vukûât Hasan Beyzâde – Târih-i Hasan Beyzâde Hasan Hüsnü Paşa – Hatırat Hoca Saadeddin – Tâcü’t-Tevârîh Hüseyin Vassâf – Sefine-i Evliya İdris-i Bitlisî – Heşt Bihişt Kânî Mehmed Efendi – Tarih-i Kânî Kâtibzâde Mehmed Refik – Târih-i Enderûn Katip Çelebi – Fezleke Kemalpaşazâde – Tevârîh-i Âl-i Osman Lütfi Paşa – Âsafnâme Mehmed Esad Efendi – Üss-i Zafer Mehmed Halife – Tarih-i Gılmanî Mehmed Şemseddin (Sami) – Kamusü’l-A’lâm Mustafa Âlî – Künhü’l-Ahbâr Mustafa Safî – Zübdetü’t-Tevârîh Nâfiz Paşa – Mecmûa-i Târihiyye Naîmâ – Târih-i Naîmâ Neşrî – Kitâb-ı Cihannümâ Nişancı Mehmed Efendi – Târîh-i Nişancı Nişancı Mehmed Paşa – Kanunnâme-i Âl-i Osman Oruç Bey – Oruç Bey Tarihi Peçevi İbrahim Efendi – Peçevi Tarihi Râşid Mehmed Efendi – Târih-i Râşid Rûhî Târikî – Târih-i Rûhî Silahtar Fındıklılı Mehmed Ağa – Nusretname Solakzâde Mehmed Hemdemî – Târih-i Solakzâde Subhî Mehmed Efendi – Subhî Târihi Şem’dânîzâde Fındıklılı Süleyman – Mür’i’t-Tevârîh Şerif Efendi – Tezkire-i Şerîf Şeyhülislâm Esad Efendi – Târihçe-i Vekayi Tursun Bey – Târîh-i Ebü’l-Feth Vakanüvis Abdurrahman Şeref – Tarih-i Devlet-i Osmaniyye Vâsıf Efendi – Târih-i Vâsıf Vecîhî – Târîh-i Vecîhî Yirmisekiz Çelebi Mehmed – Paris Sefâretnâmesi . ÇALIŞMA ESERLER . A. Kevin Reinhart – Before Revelation, the Boundaries of Muslim Moral Thought Ahmet Akgündüz – Osmanlı Vakıf Hukuku Ahmet Akgündüz – Vakıf Müessesesi ve Tarihi Gelişimi Ahmet Tabakoğlu – Osmanlı Ekonomisi Ali Himmet Berki – İslam'da ve Osmanlı'da Vakıf Müessesesi Amy Singer – Constructing Ottoman Beneficence: An Imperial Soup Kitchen in Jerusalem Ayşe Durakbaşa – Osmanlı Kadınlarının Hayır Faaliyetleri Bahaeddin Yediyıldız – Osmanlı Vakıf Sistemi Üzerine Bir Değerlendirme Bahaeddin Yediyıldız – XVI. Asır Türk Vakıflarının Sosyal Tarih Açısından Tetkiki Bekir Karlığa – Vakıf Medeniyeti ve Kültür Tarihimiz Boğaç Ergene – Local Court, Provincial Society and Justice in the Ottoman Empire Dina Rizk Khoury – State and Provincial Society in the Ottoman Empire: Mosul, 1540–1834 Donald Quataert – Ottoman Manufacturing in the Age of the Industrial Revolution Ekmeleddin İhsanoğlu – Osmanlı Bilim Literatürü Tarihi Eric Dursteler – Renegade Women: Gender, Identity, and Boundaries in the Early Modern Mediterranean Feridun M. Emecen – Osmanlı’da Sosyal Hayat Üzerine Araştırmalar Gabriel Baer – Studies in the Social History of Modern Egypt George Makdisi – The Rise of Colleges: Institutions of Learning in Islam and the West Guy Burak – The Second Formation of Islamic Law: The Hanafi School in the Early Modern Ottoman Empire Günay Kut – Osmanlı Kütüphaneleri ve Vakıfları Halil İnalcık – Osmanlı İmparatorluğu Klasik Çağ (1300-1600) Halil İnalcık – Osmanlı'da Devlet, Hukuk, Adalet Halil İnalcık – Vakıf Müessesesinin Osmanlı Sosyal Yapısındaki Rolü Heath W. Lowry – The Story Behind the Story: The Foundations of the Ottoman Empire İsmail Erünsal – Osmanlı Eğitim Sistemi ve Vakıflar İsmail Erünsal – Osmanlı Vakıf Kütüphaneleri İsmail Hakkı Uzunçarşılı – Osmanlı Devletinin İlmiye Teşkilatı James Reilly – Foundations of Modern Syrian Society: The Ottoman Legacy Jane Hathaway – The Arab Lands under Ottoman Rule, 1516–1800 Leslie Peirce – The Imperial Harem: Women and Sovereignty in the Ottoman Empire Linda Darling – Revenue-Raising and Legitimacy: Tax Collection and Finance Administration in the Ottoman Empire Madeline Zilfi – Women and Slavery in the Late Ottoman Empire: The Design of Difference Mehmet Genç – Osmanlı İmparatorluğu’nda Devlet ve Ekonomi Michael Bonner – Waqf and the Public Sphere: Legal and Political Perspectives Michael Winter – Society and Religion in Early Ottoman Egypt Mikhail Rodionov – Waqf in Yemen: Legal Principles and Social Practice Mona Hassan – Longing for the Lost Caliphate: A Transregional History Murat Çizakça – Osmanlı Vakıfları: Tarihi ve Modern Yansımaları Mustafa Kara – Osmanlılarda Dini Hayat ve Vakıflar Mustafa Kara – Türk Vakıf Medeniyeti Necdet Sakaoğlu – Osmanlı'da Eğitim ve Vakıf Kurumları Nelly Hanna – In Praise of Books: A Cultural History of Cairo’s Middle Class, Sixteenth to the Eighteenth Century Ronald Jennings – Vakfs of Kayseri: A Study in Ottoman Social History Suraiya Faroqhi – Subjects of the Sultan: Culture and Daily Life in the Ottoman Empire Suraiya Faroqhi – Osmanlı'da Kentler ve Kentliler Timur Kuran – The Long Divergence: How Islamic Law Held Back the Middle East Ulrike Freitag – Translocality: The Study of Globalising Processes from a Southern Perspective (bölüm: vakıf yapıları) Vedat Turğut – Eski Dünya Düzeni’nden Yeni Dünya Düzeni’ne Vakıflar (Başlangıcı’ndan Cumhuriyet’e) Vedat Turğut – Germiyanoğullarının Menşei, Vakıfları ve Batı Anadolu’nun Türkleşmesi Meselesi Üzerine Vedat Turğut – Kır/Kayır Hanlı Enverî/Aydınoğulları'nın Osmanlılaşma Süreci ve Vakıfları Üzerine Vedat Turğut – Menteşe bey’in İsmi, menşe’i ve menteşeoğulları’nın vakıflarına dair Vedat Turğut – Orhan Bey Vakıfları Vedat Turğut – Osmanlı Kuruluş Coğrafyasında Vakıflar ve Şehirleşme Vedat Turğut – Süleyman Paşa Vakıfları Vedat Turğut – Vakıf Belgeleri Işığında Umur Bey ve Lala Şahin Paşa’nın Menşei ve Osmanlılar ile İttifakı’na Dair Vedat Turğut – Vakıf Belgelerinde Osmanlı Devleti nin Kuruluş Dönemi Aileleri Malkoçoğulları ve Mihallüler Vedat Turğut – Vakıflar Vedat Turğut – Vakıflar Bankası’nın Kuruluşuna Kadar Türkiye’de Bankacılığın Tarihsel Gelişimi Vedat Turğut – Yitirilen Mirasımız Balkanlarda Kurulan Osmanlı Vakıfları Fethinden XVI Yüzyılın Sonlarına Kadar Vedat Turğut – Yitirilen Mirasımız Çirmen Sancağı Vakıfları Fethinden XVI Yüzyılın Sonlarına Kadar Vedat Turğut – Yitirilen Mirasımız Niğbolu Sancağı Vakıfları Fethinden XVI Yüzyılın Sonlarına Kadar Vedat Turğut – Yitirilen Mirasımız Selanik Sancağı Vakıfları Fethinden XVI Yüzyılın Sonlarına Kadar Vedat Turğut – Yitirilen Mirasımız Silistre Sancağı Vakıfları Fethinden XVI Yüzyılın Sonlarına Kadar Vedat Turğut – Yitirilen Mirasımız Siroz Sancağı Vakıfları Fethinden XVI Yüzyılın Sonlarına Kadar Vedat Turğut – Yitirilen Mirasımız Vize Sancağı Vakıfları Fethinden XVI Yüzyılın Sonlarına Kadar Yaron Ben-Naeh – Jews in the Realm of the Sultans: Ottoman Jewish Society in the Seventeenth Century Zeynep Tarım Ertuğ – Osmanlı’da Vakıflar ve Toplumsal Hayat Ziya Kazıcı – Osmanlılarda Aile ve Kadın Vakıfları |
| Açıldığı Öğretim Yılı | 2021 - 2022 2023-2024 2024 - 2025 |
| Yarıyıl İçi Çalışmalar | Katkı Yüzdesi (%) |
| Ara Sınav 1 | 30 |
| Ödev 1 | 20 |
| Toplam | 50 |
| Yarıyıl Sonu Çalışmalar | Katkı Yüzdesi (%) |
| Final | %50 |
| Toplam | %50 |
| Yarıyıl İçinin Başarıya Oranı | %50 |
| Yarıyıl Sonu Çalışmalar | %50 |
| Toplam | %100 |
| Kategori | Ders İlişki Yüzdeleri (%) |
|
Aktarılabilir Beceri Dersleri
|
0
|
|
Beşeri, İletişim ve Yönetim Becerileri Dersleri
|
0
|
|
Destek Dersleri
|
0
|
|
Ek Dersler
|
0
|
|
Kategori
|
0
|
|
Mesleki Seçmeli Dersler
|
0
|
|
Temel Meslek Dersleri
|
0
|
|
Uygulama Dersleri
|
0
|
|
Uzmanlık / Alan Dersleri
|
0
|
|
Yetkinlik Tamamlayıcı Ders
|
0
|
| Ders İş Yükü | Öğretim Metotlar / Öğretim Metodu | Süresi (Saat) | Sayısı | Toplam İş Yükü (Saat) |
| Toplam İş Yükü (Saat) | 0 | |||
| AKTS = Toplam İş Yükü (Saat) / 25.5 (s) | 0 | |||
| AKTS | 3,0 | |||
| Hafta | Konu | Öğretim Metodu |
|---|---|---|
| 1 | Vakıf kavramı, İslam hukukundaki yeri ve tarihsel temelleri | Ders |
| 2 | Osmanlı öncesi İslam dünyasında vakıf müesseseleri: Emevî, Abbâsî ve Selçuklu uygulamaları | Ders |
| 3 | Osmanlı’da vakıf sisteminin ortaya çıkışı ve ilk vakıflar | Ders |
| 4 | Vakıf hukukunun temel ilkeleri: Vakfın kuruluşu, şartları ve geçerliliği | Ders |
| 5 | Vakfiyeler: Yapısı, dili ve tarihsel kaynak olarak değeri | Ders |
| 6 | Osmanlı’da vakıf çeşitleri: Eğitim, sağlık, imar ve sosyal yardım vakıfları | Ders |
| 7 | Kadınların vakıf kurucusu olarak rolü; saray kadınlarının vakıf faaliyetleri | Ders |
| 8 | Ara Sınav | Ders |
| 9 | Külliye sistemi ve vakıf yapılarının şehir planlamasındaki yeri | Ders |
| 10 | Vakıf yöneticileri (mütevelli, âmile) ve denetim mekanizmaları | Ders |
| 11 | Taşrada vakıf uygulamaları: Anadolu, Rumeli ve Arap vilayetleri | Ders |
| 12 | Hayvanlar, yolcular ve kimsesizler için kurulmuş özel vakıflar | Ders |
| 13 | Tanzimat dönemi vakıf düzenlemeleri ve Evkaf Nezareti'nin kuruluşu | Ders |
| 14 | Osmanlı’dan Cumhuriyet’e geçişte vakıf müesseseleri ve dönüşümleri | Ders |
| 15 | Günümüzde Osmanlı vakıf mirası ve modern vakıf anlayışı | Ders |
| 16 | Yarıyıl Sonu Sınavı | Ders |
| Ders Öğrenme Çıktısı | Ölçme Değerlendirme | Öğretim Metodu | Öğrenme Faaliyeti |
| Öğrenci, vakıf kavramını tanımlar ve temel ilkelerini açıklar. | Beyin Fırtınası | Dinleme ve anlamlandırma, gözlem/durumları işleme, eleştirel düşünme, soru geliştirme, takım çalışması | |
| Öğrenci, vakıfların sosyal, kültürel ve ekonomik işlevlerini analiz eder. | Beyin Fırtınası | Dinleme ve anlamlandırma, gözlem/durumları işleme, eleştirel düşünme, soru geliştirme, takım çalışması | |
| Öğrenci, vakfiye belgelerini tarihsel birer kaynak olarak değerlendirir. | Beyin Fırtınası | Dinleme ve anlamlandırma, gözlem/durumları işleme, eleştirel düşünme, soru geliştirme, takım çalışması | |
| Öğrenci, vakıf kurumlarının şehirleşme ve mimarideki rolünü örneklerle açıklar. | Beyin Fırtınası | Dinleme ve anlamlandırma, gözlem/durumları işleme, eleştirel düşünme, soru geliştirme, takım çalışması | |
| Öğrenci, geçmişteki vakıf uygulamalarıyla günümüz sivil toplum kurumları arasında karşılaştırma yapar. | Beyin Fırtınası | Dinleme ve anlamlandırma, gözlem/durumları işleme, eleştirel düşünme, soru geliştirme, takım çalışması |
DERS ÖĞRENME ÇIKTISI |
PÇ 1 | PÇ 2 | PÇ 3 | PÇ 4 | PÇ 5 | PÇ 6 | PÇ 7 | PÇ 8 | PÇ 9 | PÇ 10 | PÇ 11 | PÇ 12 | PÇ 13 | PÇ 14 |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Öğrenci, vakıf kavramını tanımlar ve temel ilkelerini açıklar. | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | ;
| Öğrenci, vakıfların sosyal, kültürel ve ekonomik işlevlerini analiz eder. | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | ;
| Öğrenci, vakfiye belgelerini tarihsel birer kaynak olarak değerlendirir. | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | ;
| Öğrenci, vakıf kurumlarının şehirleşme ve mimarideki rolünü örneklerle açıklar. | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | ;
| Öğrenci, geçmişteki vakıf uygulamalarıyla günümüz sivil toplum kurumları arasında karşılaştırma yapar. | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | ;
| Ortalama Değer | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - |
