TARİH

Bu ders, Anadolu Selçuklu Devleti'nin yıkılmasının ardından Anadolu'da kurulan beyliklerin siyasi, sosyal, kültürel ve ekonomik yapılarını incelemeyi amaçlamaktadır. Öğrencilere, beyliklerin Osmanlı Devleti'nin kuruluşuna ve Türk-İslam medeniyetine katkılarını tarihsel veriler ışığında değerlendirme becerisi kazandırmak hedeflenmektedir. Ayrıca, beylikler arası ilişkilerin ve dönemin dinamiklerinin analiziyle, Anadolu’nun siyasi birlik sürecine dair derinlemesine bir perspektif sunulması hedeflenmektedir.

Ders, Anadolu Selçuklu Devleti’nin yıkılış süreciyle başlar. İlhanlı hâkimiyetinin zayıflaması ve Moğol nüfuzunun gerilemesiyle Anadolu’da siyasi otorite boşluğu doğmuştur. Bu boşluğu doldurmak üzere birçok yerel Türkmen beyliği ortaya çıkmıştır. Dersin başında beyliklerin doğuşuna zemin hazırlayan sosyo-politik ve ekonomik şartlar analiz edilir. Anadolu’da kurulan beyliklerin coğrafi dağılımı incelenir. Anadolu’da kurulan beylikler genellikle batıya yönelerek Bizans sınırlarına yerleşmiştir. Bu beyliklerin en önemlileri arasında Karamanoğulları, Germiyanoğulları, Aydınoğulları, Menteşeoğulları, Saruhanoğulları, Candaroğulları ve Osmanoğulları yer alır. Her bir beylik, kendi bölgesinde yarı bağımsız bir yönetim yapısı kurmuştur. Beylikler, yalnızca siyasi değil aynı zamanda kültürel ve dini açılardan da faaliyet göstermiştir. Türkmen beylikleri camiler, medreseler, hanlar ve kervansaraylar gibi yapılarla şehirleşmeyi teşvik etmiştir. Ders kapsamında Anadolu’da yeniden İslamlaşma ve Türkleşme süreci ele alınır. Beyliklerin Bizans ve Latin unsurlarla ilişkileri detaylı şekilde tartışılır. Beyliklerin kurucu aileleri, hanedan yapıları ve meşruiyet kaynakları incelenir. Karamanoğulları, Anadolu Türkçesini resmî dil olarak kullanarak dil politikası açısından ayrı bir yere sahiptir. Karamanoğulları ile Osmanlılar arasındaki rekabet, dersin temel başlıklarındandır. Aydınoğulları’nın denizcilik faaliyetleri ve Ege Adaları’na yaptıkları akınlar analiz edilir. Menteşeoğulları’nın deniz gücü ve Venedik-Cenova ile olan temasları ele alınır. Saruhanoğulları, Manisa ve çevresinde kurdukları güçlü yönetimle tanınır. Candaroğulları, Karadeniz kıyılarında önemli bir siyasi güç olmuşlardır. Bu beyliklerin İslam dünyasıyla diplomatik ilişkileri ve ticari bağlantıları işlenir. Beyliklerin İran, Memlükler ve İlhanlılar gibi dış aktörlerle ilişkileri analiz edilir. Ders, her beylik özelinde siyasi sınırlar, iç yapılanma ve dış politikaları ele alır. Anadolu’da beylikler arası rekabet ve ittifaklar siyasi parçalanmışlığı derinleştirmiştir. Beyliklerin bazılarının Osmanlı ile ittifak yaptığı, bazılarının ise sert bir muhalefet yürüttüğü gösterilir. Osmanoğulları'nın diğer beyliklere kıyasla hangi yönlerden farklılaştığı vurgulanır. Osmanlı’nın ilk dönem genişlemesinde diğer beyliklerin rolü sorgulanır. Osmanlıların Anadolu’daki beylikleri ilhak süreci kronolojik olarak incelenir. Germiyanoğulları’nın Osmanlılarla olan akrabalık bağları ve çeyiz yoluyla toprak geçişi değerlendirilir. Hamitoğulları'nın topraklarını satması, ilhakın barışçıl yollarla da olabileceğini gösterir. Beyliklerin ilhakı sürecinde kullanılan diplomatik, askerî ve kültürel stratejiler üzerinde durulur. Dersin ilerleyen bölümlerinde beyliklerin kültürel mirasına özel önem verilir. Sanat ve mimaride beyliklerin bıraktığı eserler örneklerle işlenir. Medreseler, camiler, zaviyeler ve türbeler gibi yapılar incelenerek dönemin mimari dili yorumlanır. Ders, Anadolu’da Ahilik teşkilatının beylikler dönemindeki işlevini açıklar. Beyliklerin desteklediği mutasavvıflar ve tarikatlar tanıtılır. Özellikle Mevlevilik, Kalenderilik ve Bektaşilik gibi tasavvufi oluşumlarla beylikler arasındaki bağlar işlenir. Bu bağlamda halk tasavvufu ve beylik himayesi altındaki halk edebiyatı örnekleri değerlendirilir. Beyliklerin edebi faaliyetleri, şairler ve saray çevresindeki entelektüel zümreler ele alınır. Türkçenin yazı dili olarak gelişimi sürecinde beyliklerin katkısı anlatılır. Anadolu'daki İslami anlayışın halkla temas hâlinde olan, yerel yorumları değerlendirilir. Dersin sonunda beylikler döneminin Osmanlı’ya devri ve bu mirasın Osmanlı’ya etkisi tartışılır. Osmanlı’nın beyliklerden devraldığı kurumlar, gelenekler ve kadrolar analiz edilir. Anadolu’da beylikler döneminin, Osmanlı merkeziyetçiliği karşısındaki alternatifi olarak değerlendirilmesi önerilir. Siyasi olarak kısa ömürlü olsa da bu beyliklerin Anadolu tarihinde derin izler bıraktığı vurgulanır. Beyliklerin şehircilik ve yerleşim politikalarının bugünkü Anadolu şehir dokusu üzerindeki etkisi tartışılır. Dersin uygulama kısmında harita çalışmaları ve mimari eser tanıtımları yapılır. Öğrenciler, seçtikleri bir beylik hakkında dönem kaynaklarına dayalı sunumlar gerçekleştirir. Yerel tarih ve arşiv belgelerinin incelenmesi teşvik edilir. Ayrıca modern araştırmalar ışığında beylikler tarihine yönelik tartışmalar yapılır. Ders, Anadolu Beylikleri’nin tarihî kimliğimiz üzerindeki etkileriyle kapanır.