TARİH

Lisans düzeyindeki İlkçağ Tarihi Kaynakları dersinin temel amacı, öğrencileri Antik Yakın Doğu, Yunan ve Roma uygarlıklarına ait yazılı, epigrafik, nümizmatik ve arkeolojik kaynak türleriyle tanıştırmaktır. Bu ders, söz konusu kaynakların nasıl ele alındığını, değerlendirildiğini ve tarihsel bir kanıt olarak yorumlandığını öğretmeyi hedefler. Farklı kaynak türlerinin bir tarihçi için taşıdığı önemin yanı sıra, bunların güçlü ve zayıf yönlerinin kritik bir bakış açısıyla analiz edilmesi amaçlanır. Öğrencilerin, birincil kaynakları kullanarak basit tarihsel sorulara yanıt arama ve akademik bir araştırma sorusu formüle etme becerisi kazanması teşvik edilir. Nihayetinde, ders, öğrencilerin İlkçağ tarih yazımı metodolojisi hakkında temel bir bilinç ve beceri düzeyine ulaşmalarını sağlamayı gaye edinir.

Bu ders, tarih yazımının temelini oluşturan birincil kaynakların tanımlanması, sınıflandırılması ve eleştirel bir yöntemle analiz edilmesi üzerine odaklanır. İlkçağ tarihi çalışmalarında kullanılan başlıca kaynak türleri olan yazılı belgeler, arkeolojik buluntular, epigrafik malzeme ve nümizmatik kanıtlar derinlemesine incelenecektir. Ders, Mezopotamya medeniyetlerinden itibaren kil tabletlerin, çivi yazılı ve hiyeroglif metinlerin tarihçi için taşıdığı önemi vurgular. Antik Mısır'dan papirüsler, mezar kitabeleri ve resmi yazışma örnekleri belgesel kaynak olarak ele alınır. Öğrenciler, Hammurabi Kanunları veya Mısır Ölüler Kitabı gibi anıtsal metinlerin arkasındaki toplumsal ve siyasi bağlamı değerlendirmeyi öğrenir. Hitit çiviyazılı arşivlerinin Anadolu tarihine nasıl ışık tuttuğu tartışılacaktır. Arkeolojik kalıntıların, yazılı olmayan kanıtlar olarak tarihi yeniden inşa etmedeki kritik rolü üzerinde durulur. Bir şehrin katmanları (tel) olarak açığa çıkarılmasının veya bir seramik parçasının tarihlendirilmesinin metodolojisi anlatılır. Epigrafi biliminin temel prensipleri, antik Yunandan ve Roma'dan yazıt örnekleri üzerinden öğretilir. Bir yazıtın (kitabe) hangi ortamda, kimin için ve hangi amaçla yazıldığı soruları etrafında şekillenen eleştirel okuma teknikleri geliştirilir. Nümizmatik biliminin, sadece bir para koleksiyonculuğu değil, aynı zamanda ekonomik tarih, ticaret yolları ve siyasi propaganda aracı olarak değeri kavratılır. Bir sikkenin üzerindeki portre, yazı ve sembollerin kodları çözülerek tarihsel bir döneme ait ipuçları nasıl elde edilir, bu süreç gösterilir. Antik Yunan'da tarih yazımının doğuşu, Herodotos'un "sorgulama" (historia) yöntemi ve Thukydides'in daha analitik yaklaşımı karşılaştırmalı olarak işlenir. Roma tarihçiliğinde Livius, Tacitus ve Suetonius gibi yazarların eserleri birincil kaynak olarak incelenir ve onların yazım tarzlarındaki önyargılar ve amaçlar değerlendirilir. Edebi metinlerin – destanlar, şiirler, tiyatro oyunları – tarihsel bir kaynak olarak kullanılırken dikkat edilmesi gereken hususlar vurgulanır. Homeros'un İlyada'sının tarihsel arka planı veya bir Roma hicvinin toplumsal eleştirisi bu bağlamda ele alınır. Coğrafyacı Strabon'un "Geographika" veya Pausanias'ın "Yunanistan'ın Tasviri" gibi eserlerin tarihsel coğrafya ve topoğrafya çalışmalarındaki yeri tartışılır. Filolojik analizin, metinlerin orijinalliğinin, tarihlendirilmesinin ve aktarım sürecinin (metin tenkidi) anlaşılmasındaki hayati önemi gösterilir. Kronikler ve vakanüvis kayıtlarının olayları nasıl sıraladığı ve bu kayıtların güvenilirliği sorgulanır. Antik dünyada günlük yaşam, sosyal yapı ve ekonomik faaliyetler hakkında bilgi edinmek için ostraca (kırık çömlek parçaları) ve graffiti gibi sıradan yazılı materyallerin kullanımı öğretilir. Hukuki metinler, antlaşmalar ve mektuplar gibi resmi belgelerin incelenmesi, devletlerarası ilişkiler ve hukuk sistemleri hakkında nasıl bilgi sağladığı gösterilir. Dinî metinlerin (örneğin Eski Ahit) tarihsel bir kaynak olarak ele alınışı ve karşılaşılan metodolojik zorluklar irdelenir. Arkeolojik bağlam kavramı, bir eserin bulunduğu ortamın (locus) onun yorumlanması için neden vazgeçilmez olduğu açıklanır. Seramik tipolojisi ve stratigrafi gibi arkeolojik tarihleme yöntemlerinin temelleri öğretilir. Anıtsal mimari kalıntıların (tapınaklar, tiyatrolar, su kemerleri) bir toplumun teknik bilgisi, kaynakları ve sosyal örgütlenmesi hakkında nasıl kanıt sunduğu tartışılır. Heykeller, kabartmalar ve diğer sanat eserlerinin ikonografik analizinin, toplumların inanç sistemlerini, ideolojilerini ve estetik anlayışlarını anlamada nasıl kullanıldığı gösterilir. Antik dünyada bilim ve felsefe metinlerinin (Arşimet, Platon, Aristoteles) entelektüel tarih açısından önemi vurgulanır. Paleografinin, el yazması metinlerin okunması ve tarihlendirilmesindeki rolüne giriş yapılır. Papirüslerin ve parşömenlerin üretimi, korunması ve bu fiziksel koşulların metinlerin günümüze ulaşması üzerindeki etkisi değerlendirilir. Kütüphanelerin (İskenderiye, Bergama) antik bilginin toplanması, düzenlenmesi ve aktarılmasındaki merkezi işlevi anlatılır. Yazılı kaynakların yanlış yorumlanması veya kasıtlı tahrif edilmesi gibi durumların tarihsel analizi nasıl çarpıtabileceği üzerine vaka çalışmaları yapılır. Farklı kaynak türlerinin (yazılı ve maddi kültür) birbirini nasıl tamamlayabileceği veya çelişebileceği, çapraz referans yöntemi ile gösterilir. Örneğin, bir yazıtın anlattığı bir savaş, arkeolojik buluntularla doğrulanabilir mi, bu sorgulanır. Tarihsel bir hipotez oluşturma ve bu hipotezi birincil kaynaklarla test etme süreci uygulamalı olarak gösterilir. Kaynak eleştirisinin temel aşamaları olan özgünlük (orijinallik), tarihlendirme, yanlılık ve güvenilirlik analizleri üzerinde pratik yapılır. Öğrencilerden, belirli bir tarihsel soruya yanıt aramak için farklı kaynak türlerini bir arada kullanacakları kısa bir araştırma ödevi hazırlamaları beklenir. Sonuç olarak bu ders, öğrencilerin İlkçağ tarihi araştırmalarında kullanılan çeşitli kaynakları tanımalarını, bu kaynakları eleştirel bir gözle değerlendirebilmelerini ve tarihsel argüman oluşturma sürecine aktif olarak katılmalarını sağlayacak bir metodolojik altyapı sunmayı amaçlamaktadır.