TARİH

Osmanlı'da kullanılan yazı tipleri tanıma, arşiv belgelerini okuyabilme ve türlerini bilme

Temel Osmanlıca bilgisine sahip olan lisan öğrencilerine verilecek olan “Osmanlı Paleografyası ve Diplomatikası I” dersinde, öğrencilere öncelikle rika yazının tanıtılacaktır. Daha sonra bu yazının gelişim süreçleri hakkında bilgi verilerek kullanım biçimleri gösterilecektir. Ayrıca derste arşiv belgelerinde sıkça rastlanan rika dışında talik, nesih, divani gibi yazı çeşitleri de incelenecektir. Tüm bu yazı çeşitleri arşiv belgeleri dikkate alınarak doğrudan dokümanlarla desteklenerek katılımcıların yazı türlerini birbirinden ayırt etmeleri sağlanacaktır. Bilindiği gibi altı yüzyılı aşkın bir zaman hüküm süren Osmanlı devleti Arap alfabesine dayanan farklı yazı stilleri kullanmıştır. Kullanılan yazı türleri ise çağlar boyu farklılıklar göstermiştir. Bu zaman zarfında başta nesih yazı olmak üzere sülüs, talik, divani, siyakat ve rika gibi yazılar hem kitaplar yazılırken hem de devlet birimleri arasında gerekli yazışmalar yapılırken tercih edilmiştir. Matbaanın on sekizinci yüzyılda kurulması ve gittikçe yaygınlaşması nesih yazının kitaplarda kullanılmasını sağlamıştır. Ancak el yazısı devlet yazışmalarında hiçbir zaman eksik olmamıştır. Hatta kurumların çeşitlenmesiyle artarak devam etmiştir. Tanzimat'tan sonra nezaretlerin ortaya çıkmasıyla birlikte birimler arasındaki yoğun yazışmalar yapılması rika yazının da yaygınlaşmasını sağlamıştır. Denilebilir ki on dokuzuncu yüzyıl boyunca arşiv belgelerinde en çok rastlanan yazı rika olmuştur. Bu durumdan hareketle dersin katılımcılarında rika yazısının ile kitaplarda kullanılan ve matbu olarak bilinen nesih yazısından ayırt edecek bilgiler verilecektir. Her iki yazı sitilindeki harfler tek tek incelenerek katılımcıların rikayı iyice tanımaları sağlanacaktır. Bununla da yetinilmeyecek öğrencilere arşiv belgeleri üzerinden öğrendiklerini test etme imkânı tanınacaktır. Dersin ilerleyen haftalarında bu uygulama diğer yazı türlerine de uygulanacaktır. Dersin katılımcılarına, alfabeyi okumalarını kolaylaştırabilmek için yazma egzersizleri de yaptırılacaktır. Hem rika hem de nesih hattıyla ödevleri verilecek ve katılımcının yazma deneyimi yaşayarak yazı türleri arasındaki farkları tespit etmenin ötesinde bunları oluşturması da sağlanacaktır. Her bir katılımcının öğretilmesi hedeflenen yazı çeşitlerinin bulunduğu Osmanlı ve Cumhuriyet arşivlerini kolaylıkla kullanabilmeleri için online sistem üzerinden arşiv veri tabanlarına nasıl ulaşacağını da gösterilecektir. Bunun yazı sıra el yazması eserlerin bulunduğu Yazma Eserler Kurumu’nun internet sayfası tanıtılacaktır. Yazma eserlerin bolca bulunduğu Atatürk Kitaplığı gibi başka kütüphanelere de nasıl erişim sağlayabilecekleri dersin katılımcılarına izah edilecektir. Ders kapsamında gerek kütüphanelerde gerekse Osmanlı arşivinde her bir öğrencinin bir konu üzerinde araştırma yapması istenecektir. Konusuyla ilgili belgeleri toplaması, bunları kronolojik sıraya dizerek tarihlendirmesi sağlanacaktır. Daha sonra belgeleri okuyarak Latin alfabesine aktarması ve belgenin içeriğinde yer alan bilgiyi özetlemesi öğretilecektir. Nihayet elde edilen bilgilerden hareketle sistematik bir metin oluşturması sağlanacaktır. Dersin katılımcıları, dönem sonunda elde edebilecekleri bu beceri sayesinde ileriki akademik araştırmalarında Osmanlı ve Cumhuriyet arşivlerinden nasıl faydalanabileceklerini tecrübe etmiş olacaklardır. Böylelikle arşiv belgelerine aşina olabilecek, onların yazı türlerini tanıyabilecek, okuyup anlayabilecek ve derledikleri bilgilerden hareketle metinler inşa edebilecekleridir.