TARİH

Türkiye’de Osmanlı’dan Cumhuriyet’e demokrasinin geçirdiği süreçleri kavramak

Lale Devrinden itibaren Osmanlı’da başlayan modernleşme çabaları, özellikle III. Selim dönemindeki ıslahat girişimleri ile çoğalmış, II. Mahmut Döneminde ise Sened-i İttifak ile padişahın yetkilerin sınırlandırılması, demokrasiye giden yolda önemli bir adım atılmasına yol açmıştır. Aynı dönemde gerçekleşen ıslahatlar, Türk demokrasisi için mühim bir atılım olmuştur. Sultan Abdülmecid ve Sultan Abdülaziz dönemlerini kapsayan Tanzimat Dönemi, gerek Tanzimat gerekse Islahat Fermanları ile demokrasinin yerleşmesi sağlanmıştır. Sultan Abdülaziz dönemine damga vuran Jön Türk Hareketi, bu dönemin sonunda II. Abdülhamid’in tahta çıkmasını sağlarken aynı zamanda Meşrutiyet’e geçişi de beraberinde getirmiştir. 1876-1878 arasında süregelen bu dönemin ardından 30 yıl devam eden “İstibdad Dönemi”, İttihat Terakki’nin doğduğu ve geliştiği süreç olmuştur. İttihatçıların hareketliliği neticesinde 1908’de yeniden uygulamaya konan Meşrutiyet’le beraber İttihatçıların yoğun tesiri, demokratik gelişmeleri de beraberinde getirmiştir. Ancak I. Dünya Savaşı’nın patlak vermesiyle beraber demokrasinin gelişimi durağanlaşmıştır. Savaşın ardından başlayan İstiklal Harbi, 1920’de TBMM’nin kurulması, 1921’de Teşkilat-ı Esasiye’nin ilanı ile devam ederken güçler birliğinin olması demokrasiye uymaması ile dikkat çekerken “Hakimiyet Kayıtsız Şartsız Milletindir” ilkesi, demokrasinin bir o kadar da uygulandığını göstermektedir. Lozan Antlaşmssı2nın öncesinde saltanatın kaldırılması, sonrasında Cumhuriyet’in ilanı ise demokrasi yolunda atılan önemli adımlardır. 1924’te Terakkiperver Cumhuriyet Partisi’nin, 1930’da Serbest Cumhuriyet Fırkası’nın kurulması, kısa süre de olsa demokrasinin çok partili hayatla girift hale gelişinin giriftliğini göstermesi yönüyle mühimdir. 1930 itibariyle tek partili hayata geri dönülen Türkiye’de İnönü döneminde Müstakil Grup kurulmuşsa da tek partili rejimin devam etmesi, demokrasiye uygun değildir. 1945’le beraber yeniden başlayan çok partili hayat, 1960, 1962, 1963, 1971, 1980, 28 Şubat 1997 ve 15 Temmuz 2016 Darbeleri ve Darbe Girişimleriyle sıkıntılı günler geçirmişse de genel itibariyle çok partili yaşamın süre gelmesi, demokrasinin işlemesinin garantisi olmuştur. Aynı zamanda TBMM’nin varlığı da demokrasinin süregelmesinde en mühim faktördür. Öte yandan 1925’te başlayan Takrir-i Sükun, 1987’ye değin devam eden Sıkıyönetim dönemleri ile birlikte ve sonrasında terör tesiriyle uygulanan OHAL süreçleri, demokrasiye uygun olmasa da demokrasinin yaşayabilmesi için gerekli görüldüğü de bilinmelidir.