TARİH

Bu dersin temel amacı, öğrencileri 15. yüzyılın ikinci yarısından 18. yüzyılın sonlarına kadar olan Yeniçağ döneminde Osmanlı İmparatorluğu'nu akademik bir bakış açısıyla incelemeye ve araştırma yöntemlerini uygulamalı olarak öğrenmeye teşvik etmektir. Derste, Osmanlı siyasi kurumlarının işleyişi, sosyo-ekonomik yapılar, kültürel hayat ve imparatorluğun diğer devletlerle olan ilişkileri ele alınarak kapsamlı bir tarihsel perspektif kazandırılması hedeflenir. Özgün araştırma yapabilmeleri için öğrencilere arşiv belgeleri, kronikler ve modern akademik çalışmalar gibi birincil ve ikincil kaynaklar tanıtılacak ve bunları eleştirel bir gözle analiz etme becerisi kazandırılacaktır. Aynı zamanda, Osmanlı tarihyazımındaki farklı ekol ve yorumlar tartışılarak, öğrencilerin olayları çok yönlü değerlendirme kapasiteleri geliştirilecektir. Nihai hedef, öğrencilerin belirli bir araştırma sorusu etrafında, akademik normlara uygun, bilimsel bir tarih metni üretebilme yeterliliğine ulaşmalarını sağlamaktır.

Bu ders, lisans seviyesindeki öğrencilere Yeniçağ Osmanlı tarihini (yaklaşık 1453-1789) akademik bir perspektifle araştırma becerisi kazandırmayı hedefler ve derste ilk olarak, Osmanlı tarihyazımının evrimi, Batı merkezci yaklaşımların eleştirisi ve yerli kaynaklara dayalı modern eğilimler detaylı bir şekilde incelenerek sağlam bir teorik alt yapı inşa edilir. Ardından, öğrencilerin birincil kaynaklara erişim yollarını öğrenmeleri için Başbakanlık Osmanlı Arşivi'nin tasnif sistemleri, katalogların kullanımı ve dijitalleştirilmiş kaynakların çevrimiçi veri tabanları üzerinden nasıl tarandığı uygulamalı olarak gösterilir. Osmanlı paleografyasına giriş yapılarak, 'siyakat', 'divani' ve 'rika' gibi temel yazı çeşitleri tanıtılır ve bu yazı türlerinin okunmasındaki zorluklar ile çözüm yolları, orijinal belge örnekleri (berat, ferman, mühimme defteri kaydı gibi) üzerinden adım adım öğretilir. Kroniklerin (örneğin Aşıkpaşazade, Neşri, Solakzade) nasıl eleştirel bir bakışla okunması gerektiği, yazarlarının kimlikleri, yazılma amaçları ve olaylara yaklaşımları bağlamında tartışmaya açılır ve seyahatnamelerin (Busbecq gibi) Osmanlı toplumu hakkında nasıl bir bakış sunduğu değerlendirilir. Dersin ana teması olarak, merkezi otorite ile taşra yönetimi arasındaki ilişki, timar sisteminin işleyişi, âyanlık kurumunun yükselişi ve bu süreçte yaşanan dönüşümler, kanunnameler ve şer'iyye sicilleri gibi kaynaklar ışığında irdelenir. Ekonomik tarih araştırmaları için şehir tarihi çalışmalarında sıklıkla kullanılan avarız defterleri, mukataa kayıtları ve narh defterlerinin nasıl analiz edileceği örneklerle açıklanır ve sosyal tarih perspektifi kazandırmak amacıyla, toplumun farklı katmanlarındaki bireylerin gündelik yaşamları, aile yapıları ve sosyal hareketlilikleri, vaka kayıtları ve tereke defterleri üzerinden yorumlanır. Öğrencilerin belirli bir araştırma sorusu geliştirmeleri teşvik edilir ve bu soruyu cevaplamak için gereken kaynak taraması, literatür değerlendirmesi ve hipotez oluşturma süreçleri birebir danışmanlık yoluyla şekillendirilir. Araştırma etiği, intihalden kaçınma ve akademik dürüstlük ilkeleri vurgulanarak, alıntı yapma ve kaynak gösterme kuralları (Chicago veya APA stili) Osmanlı tarihi çalışmalarına özgü örneklerle öğretilir. Seminer formatında işlenen dersin her haftasında, öğrencilerden seçtikleri bir birincil kaynağı (bir belge veya bir kronik pasajı) çözümleyerek sunmaları ve bu sunum üzerinden sınıf içi tartışma yürütmeleri beklenir. Dönem sonunda ise, öğrencilerin derste edindikleri tüm bilgi ve becerileri sentezleyerek, yaklaşık 20-25 sayfalık, özgün bir araştırma makalesi (term paper) yazmaları istenir ve bu makale, araştırma sorusunun netliği, kaynak kullanımındaki yetkinlik, analizin derinliği ve akademik yazım kurallarına uygunluk kriterlerine göre değerlendirilir. Celali İsyanları, Kadıların rolü, İstanbul'un iaşesi gibi somut örnek olaylar üzerinden tarih yazımındaki farklı yorumlar karşılaştırılır ve nihayetinde bu ders, öğrenciyi sadece bir tarih okuyucusu olmaktan çıkarıp, eleştirel düşünebilen, arşiv malzemesine hâkim ve akademik üretim yapabilen bir araştırmacı adayı haline getirmeyi amaçlar.