TARİH

Bu dersin amacı, öğrencilere Osmanlı bilim anlayışının teorik temellerini, kurumsal yapılarını ve pratik uygulamalarını, 14. yüzyıldan 20. yüzyıla uzanan geniş bir tarihsel perspektifte analiz etme becerisi kazandırmaktır. Osmanlı biliminin İslam bilim geleneği, önceki medeniyetlerin birikimi ve Batı dünyasıyla etkileşimler bağlamında nasıl şekillendiği ve evrildiği incelenecektir. Ders kapsamında, astronomi, tıp, coğrafya, matematik ve mimarlık gibi temel bilim alanlarındaki Osmanlı katkıları, özgün kaynaklar ve modern akademik çalışmalar ışığında ele alınacaktır. Ayrıca, bilim ve teknolojinin imparatorluk yönetimi, toplumsal dönüşüm ve askeri yeniliklerle olan karşılıklı ilişkisi değerlendirilecektir. Nihai hedef, öğrencilerin Osmanlı entelektüel tarihini ve bilimsel faaliyetlerini, Avrupa merkezci olmayan bir bakış açısıyla eleştirel bir şekilde yorumlayabilmelerini sağlamaktır.

Bu ders, Osmanlı İmparatorluğu'nun kuruluşundan modernleşme dönemine kadar olan bilimsel faaliyetlerini kapsamlı bir şekilde incelemeyi hedefler. İlk haftalarda, Osmanlı bilim anlayışının dayandığı İslami ilimler geleneği ve klasik medreselerin müfredat yapısı ele alınacaktır. Daha sonra, erken dönem Osmanlı biliminin Bizans ve diğer komşu kültürlerden nasıl etkilendiği analiz edilecektir. On beşinci yüzyılda Semerkant ve Bağdat gibi merkezlerden İstanbul'a aktarılan bilimsel birikimin rolü üzerinde durulacaktır. Özellikle Ali Kuşçu'nun Fatih Sultan Mehmed döneminde İstanbul'a gelişi ve burada gerçekleştirdiği astronomi ve matematik çalışmaları detaylandırılacaktır. On altıncı yüzyıl, Osmanlı biliminin altın çağı olarak kabul edilir ve bu dönemdeki kurumsal yapılar irdelenecektir. Müneccimbaşılık kurumunun işlevi ve devlet yönetimindeki konumu tartışılacaktır. Takiyüddin er-Râsıd'ın İstanbul Rasathanesi'ndeki çalışmaları ve bu rasathanenin akıbeti üzerine derinlemesine bir inceleme yapılacaktır. Osmanlı tıbbının teorik temelleri ve pratik uygulamaları, hekimbaşılık kurumu özelinde mercek altına alınacaktır. Şerafeddin Sabuncuoğlu'nun cerrahi alanındaki özgün katkıları ve resimli eserleri tanıtılacaktır. Coğrafya ve haritacılık alanında Piri Reis'in Kitab-ı Bahriye'si ve dünya haritası, çağdaşı Batılı eserlerle karşılaştırmalı olarak incelenecektir. Matbaanın Osmanlı coğrafyasına geç gelişinin bilginin yayılımı üzerindeki olası etkileri eleştirel bir bakışla değerlendirilecektir. On yedinci yüzyılda yaşanan siyasi ve ekonomik dalgalanmaların bilimsel üretkenlik üzerindeki yansımaları sorgulanacaktır. Katip Çelebi'nin coğrafya ve bibliyografya alanındaki başyapıtları olan Cihannüma ve Keşfü'z-Zünun eserlerinin önemi vurgulanacaktır. Hezarfen Ahmed Çelebi ve Lagari Hasan Çelebi gibi isimler etrafında şekillenen erken dönem uçuş denemeleri, arka planlarındaki bilimsel düşünce ile birlikte tartışılacaktir. On sekizinci yüzyıla gelindiğinde, Batı bilimiyle artan temasın somut örnekleri olan tercüme bürolarının faaliyetleri inceleneceştir. Mühendishane-i Berr-i Hümayun ve Mühendishane-i Bahr-i Hümayun gibi modern askeri okulların kuruluş süreçleri ve Osmanlı bilim zihniyetinde yarattığı dönüşüm analiz edilecektir. İbrahim Müteferrika'nın sadece bir matbaacı değil, aynı zamanda bir bilim insanı olarak katkıları değerlendirilecektir. Ondokuzuncu yüzyılda tıp, mühendislik ve astronomi gibi alanlarda Avrupa'dan adapte edilen bilginin doğası ve sınırları irdelenecektir. Mekteb-i Tıbbiye-i Şahane'nin modern tıp eğitimindeki rolü ve buradan yetişen hekimlerin faaliyetleri mercek altına alınacaktır. Askeri alandaki teknolojik yeniliklerin, sivil bilimsel gelişmelerle olan etkileşimi araştırılacaktır. Osmanlı bilim tarihi yazımında sıklıkla ihmal edilen dil, din ve etnik köken çeşitliliğinin bilimsel topluluklara katkısı örneklerle gösterilecektir. Bilimsel araç-gereçlerin (usturlap, rubu tahtası vb.) kullanımı ve gelişimi, müfredattaki yerleriyle birlikte anlatılacaktır. Geleneksel medrese eğitimi ile modern okullar arasındaki gerilim ve bilim anlayışı farklılıkları masaya yatırılacaktır. Osmanlı bilimindeki "gerileme" naratifinin geçerliliği, son dönem akademik tartışmalar ışığında yeniden değerlendirilecektir. Son olarak, Cumhuriyet Türkiyesi'nin bilim politikalarının Osmanlı mirasını nasıl yorumladığı ve dönüştürdüğü ele alınacaktır. Bu dersin tamamlanmasının ardından öğrencilerin, Osmanlı bilim tarihini Batı-merkezci olmayan, eleştirel ve çok boyutlu bir perspektifle okuyabilme becerisi kazanmaları beklenmektedir.