TARİH

Bu dersin temel amacı, öğrencilere Osmanlı kentlerinin tarihsel gelişimini, sosyal yapısını ve idari organizasyonunu kapsamlı bir şekilde tanıtmaktır. Osmanlı kentlerinin fiziki dokusunu, kamu yapılarını ve bu yapıların toplumsal hayattaki işlevlerini mimari ve kentsel planlama perspektifinden incelemeyi hedefler. Şehirlerdeki dini, ticari ve idari merkezlerin bir arada nasıl işlediği ve kent sakinlerinin günlük yaşam pratikleri analiz edilecektir. Farklı coğrafi bölgelerdeki ve farklı dönemlerdeki Osmanlı kentlerinin karşılaştırmalı bir analizini yaparak benzerlik ve farklılıkları ortaya koyar. Nihayetinde, öğrencilerin Osmanlı kent kültürünü ve bu kültürün modern Türkiye kentlerine olan tarihsel mirasını eleştirel bir bakış açısıyla değerlendirme becerisi kazanmaları amaçlanmaktadır.

Bu ders, Osmanlı İmparatorluğu'ndaki kentleşme süreçlerini, kentlerin sosyo-ekonomik yapılarını ve fiziki dokularını on dördüncü yüzyıldan yirminci yüzyıla kadar uzanan geniş bir tarihsel perspektifte ele almayı amaçlamaktadır. İlk olarak, bir Osmanlı kentinin temel unsurları olan cami, bedesten, hamam, imaret ve medrese gibi kurucu yapılar ve bunların kent morfolojisindeki yeri incelenecektir. Kentlerin idari yapılanması, kadılık kurumu ve şehirde asayişi sağlayan güvenlik örgütlenmeleri detaylı bir şekilde analiz edilecektir. Osmanlı kentlerinin sosyal dokusunu anlamak için mahalle biriminin işleyişi, mahallelinin ortak sorumlulukları ve mahalledeki sosyal dayanışma ağları üzerinde durulacaktır. Lonca teşkilatları ve kent ekonomisinin can damarı olan çarşıların kent hayatındaki merkezi rolü değerlendirilecektir. Fetih sonrası bir kentin nasıl bir "Osmanlı kenti"ne dönüştüğü, bu süreçteki iskân politikaları ve mimari dönüşümler ele alınacaktır. İmparatorluğun klasik döneminde başkent İstanbul'un kentsel gelişimi, bu gelişimde rol oynayan kurumlar ve mimari faaliyetler mercek altına alınacaktır. Külliye yapılarının bir kent makinesi gibi işleyerek kente hizmet sunma biçimleri ve kentsel mekânı şekillendirmedeki etkisi tartışılacaktır. Suyolları, çeşmeler ve sebiller gibi altyapı sistemlerinin kent yaşamındaki hayati önemi vurgulanacaktır. Taşradaki kentlerin incelenmesi için Bursa, Edirne, Konya, Şam, Halep, Selanik, Bağdat ve Kahire gibi önemli merkezlerin kendine özgü karakteristikleri karşılaştırmalı olarak irdelenecektir. On yedinci yüzyıldan itibaren Osmanlı kentlerinde görülen dönüşümler, celali isyanları ve nüfus hareketliliklerinin kentlere etkisi bağlamında değerlendirilecektir. On sekizinci yüzyıl kentlerinde artan sivil mimari örnekleri ve konak kültürünün yükselişi incelenecektir. Gayrimüslim cemaatlerin kent dokusu içindeki yeri, ibadethaneleri ve kendi cemaat yapılanmaları analiz edilecektir. Vakıf müessesesinin kent ekonomisini, mülkiyet ilişkilerini ve sosyal hizmetlerin sürekliliğini nasıl şekillendirdiği derinlemesine irdelenecektir. Osmanlı kentinde kamu alanları, sokak hayatı ve toplumsal ilişkilerin mekânsal tezahürleri tartışmaya açılacaktır. Pazarların ve hanların kentler arası ve uluslararası ticaret ağındaki rolü haritalar üzerinden gösterilecektir. On dokuzuncu yüzyılda modernleşme hareketlerinin kentlere yansımaları, belediyelerin kuruluşu ve kent hizmetlerindeki değişim ele alınacaktır. Yeni ulaşım sistemleri, telgraf ve demiryolu gibi teknolojik gelişmelerin kent formunu ve kentlilerin deneyimini nasıl dönüştürdüğü incelenecektir. Batılılaşma dönemiyle birlikte değişen mimari üsluplar, apartmanlaşma ve yeni konut tipleri değerlendirilecektir. Yangınların Osmanlı kentlerinde yarattığı yıkım ve kenti yeniden inşa süreçlerinde uygulanan imar düzenlemeleri irdelenecektir. Ticari burjuvazinin yükselişi ve bu sınıfın kent mimarisine, kültürüne olan etkisi tartışılacaktır. Osmanlı kentindeki değişim, süreklilik ve kırılma noktalarını görmek için seyahatnameler, şer'iye sicilleri ve arşiv belgeleri gibi birincil kaynaklar kullanılacaktır. Kent tarihi yazımındaki farklı metodolojiler ve tarihçilerin Osmanlı kentine bakışındaki evrim ele alınacaktır. Sonuç olarak, öğrencilerin bir Osmanlı kentini zihninde canlandırabilmesi, onun fiziki ve sosyal katmanlarını anlaması ve Osmanlı kent mirasının günümüz kentlerine etkilerini eleştirel bir bakışla yorumlayabilmesi hedeflenmektedir.