TARİH

Bu dersin temel amacı, Talas Savaşı sonrasında İslamiyet'i benimseyen Türk boylarının kurduğu Karahanlı, Gazneli, Büyük Selçuklu Devleti ve diğer hanedanlıkların siyasi, askeri, kültürel ve medeniyet tarihini ana hatlarıyla incelemektir. Söz konusu devletlerin İslam dünyası içindeki yerlerini, devlet ve ordu teşkilatlarını, toplum yapılarını ve idari anlayışlarını karşılaştırmalı olarak analiz etmek hedeflenir. Ayrıca, bu devletlerin İslam medeniyetine yaptıkları katkılar, Türk-İslam sentezinin oluşum süreci ve bu mirasın sonraki Türk devletleri üzerindeki kalıcı etkileri ele alınacaktır. Nihayetinde, öğrencilerin Türklerin İslamiyet'i kabulünün dünya tarihi üzerindeki derin etkilerini kavraması ve Orta Çağ Anadolu coğrafyasının Türkleşip İslamlaşmasının arka planını anlaması dersin nihai hedefleri arasındadır.

Bu ders, Talas Savaşı'nın (751) ardından İslamiyet'i kitlesel olarak benimseyen Türk boylarının kurduğu ilk devletleri siyasi, kültürel, iktisadi ve askeri boyutlarıyla ele almayı hedefler. Ders, İslamiyet öncesi Türk devlet geleneğinin, özellikle Göktürk ve Uygur Kağanlıkları'nın idari ve askeri yapılarının, İslami dönemdeki devletlere nasıl bir temel oluşturduğunu analiz ederek başlar. Karahanlı Devleti'nin (840-1212) kuruluş süreci, etnik menşei ve İslamiyet'i resmi din olarak kabul eden ilk Türk devleti olması üzerinde durulur. Satuk Buğra Han'ın kişiliği ve etkisi, Karahanlı toplum yapısı, "tımar" sisteminin erken örnekleri ve Yusuf Has Hacip'in "Kutadgu Bilig" gibi temel eserleri detaylandırılır. Aynı zamanda, Kaşgarlı Mahmud'un "Divân-ı Lügati't-Türk" adlı eseri, Türk dili ve kültür tarihi açısından derinlemesine incelenir. Gazneli Devleti (963-1186) konusuna geçildiğinde, Alp Tegin'in kurucu rolü, Sebük Tegin ve bilhassa Sultan Mahmud döneminde devletin ulaştığı askeri ve siyasi güç mercek altına alınır. Gaznelilerin Hindistan'a düzenlediği seferlerin siyasi, ekonomik ve kültürel sonuçları, ayrıca Fars kültürüyle olan yoğun etkileşim ve Biruni gibi bilim adamlarının yetiştiği entelektüel ortam tartışılır. Büyük Selçuklu Devleti (1037-1194) ise, Oğuz boylarının İslamlaşma süreci, Tuğrul ve Çağrı Beylerin liderliğinde yeni bir yurt arayışı ve Dandanakan Savaşı (1040) ile bağımsızlıklarını kazanmaları bağlamında ele alınır. Selçukluların Abbasi Halifeliği ile kurdukları sembiyotik ilişki ve Sünni İslam dünyasının siyasi liderliğini üstlenmeleri, Pasinler (1048) ve Malazgirt (1071) Muharebeleri gibi Bizans'a karşı kazanılan kritik zaferlerle birlikte işlenir. Alp Arslan ve Melikşah dönemlerinde devletin zirveye ulaşması, Nizamülmülk'ün "Siyasetname"si ve kurduğu Nizamiye Medreseleri'nin devlet yönetimi ve eğitim sistemindeki devrim niteliğindeki etkileri vurgulanır. Hasan Sabbah'ın Bâtıni hareketinin Selçuklu otoritesine yönelttiği iç tehdit ve Sencer dönemi sonrasında yaşanan dağılma süreci detaylarıyla anlatılır. Büyük Selçuklu Devleti'nin mirasçıları olan Horasan, Irak, Kirman ve Suriye Selçukluları gibi alt devletlerin siyasi rolleri ve kültürel katkıları değerlendirilir. Anadolu'nun kapılarını Türklere açan Malazgirt sonrası süreçte, Anadolu Selçuklu Devleti'nin (1077-1308) kuruluşu, Haçlı Seferleri'ne karşı verdiği mücadele ve Alaeddin Keykubad dönemindeki altın çağı analiz edilir. Türkiye Selçuklularının idari teşkilatı, ordu yapısı (ikta sistemi), ve Anadolu'da inşa ettikleri kervansaraylar, medreseler ve camiler gibi mimari eserler üzerinden gerçekleştirdikleri imar faaliyetleri irdelenir. Harezmşahlar Devleti'nin (1077-1231) yükselişi, Alaaddin Tekiş döneminde bir imparatorluğa dönüşmesi ve nihayetinde Cengiz Han önderliğindeki Moğol istilası karşısında çöküş trajedisi ele alınır. Moğol istilasının İslam dünyası ve Türk devletleri üzerindeki yıkıcı etkileri, bu süreçten sonra ortaya çıkan yeni siyasi yapılanmalar kısaca değinilen konulardır. Ders, İlk Müslüman Türk Devletleri'nin ortak ve farklı özelliklerini, devlet yönetimi, ordu teşkilatı, toprak sistemi, bilim, sanat ve mimari alanlarındaki miraslarını karşılaştırmalı bir perspektifle sentezleyerek, bu devletlerin hem İslam medeniyetine hem de sonraki Türk-İslam devletlerine, özellikle de Osmanlı İmparatorluğu'na bıraktığı kalıcı mirası genel bir değerlendirme ile son bulur.