TARİH

Bu ders, öğrencilerin Osmanlı tarih yazım geleneğine ait özgün metinleri hem filolojik hem de tarihsel bağlamda değerlendirme becerisi kazanmalarını amaçlar. Öğrencilere, Osmanlı Türkçesiyle kaleme alınmış kaynakların yapısal özelliklerini tanıma ve anlama yetkinliği kazandırılır. Metin çözümleme sürecinde dil, anlatı ve üslup unsurlarının nasıl kullanıldığını uygulamalı örneklerle öğretmek hedeflenir. Ayrıca öğrencilerin arşiv belgeleri, kronikler ve şehnâmeler gibi kaynakları akademik tarihçilik açısından yorumlama yetileri geliştirilir. Bu sayede tarih öğrencileri, birincil kaynaklarla doğrudan çalışarak Osmanlı tarihine dair daha derinlemesine ve eleştirel bir perspektif edinirler.

Bu ders, Osmanlı Türkçesi ile yazılmış tarihî metinleri çözümleme, değerlendirme ve yorumlama yetkinliği kazandırmayı hedefler. Osmanlı tarih yazımının temel türleri olan vakayinâme, şehnâme, fetihnâme gibi kaynaklar tanıtılır. Dersin ilk haftalarında Osmanlı Türkçesinin gramer yapısı kısaca tekrar edilir. Öğrencilere transkripsiyon alfabesi ve yazım kuralları örneklerle açıklanır. Kronolojik olarak ilerleyerek erken dönem Osmanlı tarihçiliğinden başlanır. Aşıkpaşazâde ve Neşrî gibi klasik tarih yazarlarının metinlerinden parçalar okunur. Her metnin dilsel özellikleri, dönemsel kelime kullanımı ve anlatım biçimi değerlendirilir. Metinlerdeki dini, siyasi ve toplumsal terimlerin açıklaması yapılır. Metinler okuma, sadeleştirme ve günümüz Türkçesine çeviri olarak üç aşamada ele alınır. Ders boyunca Arapça ve Farsça kökenli tamlamaların çözümü üzerine pratik yapılır. Öğrencilerden her hafta kısa metin parçaları üzerinde transkripsiyon ödevleri beklenir. Erken klasik dönem metinlerinde karşılaşılan tarih düşürme (tarih-i cifrî) örnekleri ele alınır. Metin çözümlemelerinde bağlam bilgisi vurgulanır; metin tarihî arka planı ile birlikte değerlendirilir. Osmanlı tarihçiliğinde olay anlatımı, sebep-sonuç ilişkisi ve yorum biçimleri analiz edilir. Şehnâme geleneği çerçevesinde manzum tarih anlatıları tanıtılır. Osmanlı müelliflerinin kullandığı mecazlar, deyimler ve benzetme kalıpları örneklerle açıklanır. Peçevi Tarihi gibi nesir ağırlıklı metinler üzerinden edebî üslup çözümlemesi yapılır. Dersin ortasında öğrencilere kısa metin seçme ve çözümleme ödevi verilir. Naîmâ ve Râşid gibi vakanüvislerin anlatım farkları örnek metinlerle kıyaslanır. Öğrenciler, dönemin sosyo-politik gelişmeleriyle metinler arasında ilişki kurmaya teşvik edilir. Osmanlı tarih metinlerinde anlatı yapısı, kahramanlık anlatısı ve dini referansların işlevi değerlendirilir. XVII. yüzyıl metinlerinde değişen kelime kullanımı ve ifade biçimleri örneklerle gösterilir. Arşiv belgeleriyle tarihî metinler karşılaştırılarak biçimsel ve içeriksel farklar tartışılır. Tersane kayıtları, gazavatnâmeler ve sefâretnâmeler gibi özel metin türleri derse dahil edilir. Öğrenciler, her okuma parçası için içerik özeti, dil analizi ve çeviri metni oluşturur. Osmanlıca metinlerde geçen coğrafî terimler, kurum adları ve idarî kavramlar açıklanır. Metinlerde geçen tarihî şahsiyetler hakkında kısa biyografik bilgiler verilir. Metinlerde geçen hadis, ayet ve klasik şiir alıntılarının kaynağı ve anlamı araştırılır. XVI–XVIII. yüzyıllar arasında yazılmış metinlerdeki üslup dönüşümleri örneklenir. Öğrencilerle birlikte sadeleştirilmiş metinlerin akademik tarih yazımıyla ilişkisi tartışılır. Okunan metinlerin özgün yazmaları ya da tıpkıbasım nüshaları sınıfa getirilir. Paleografi çalışmaları kapsamında rika, divanî gibi yazı biçimlerine örnekler gösterilir. Öğrencilere Osmanlıca kaynak kullanımında dikkat edilmesi gereken etik ve yöntem ilkeleri öğretilir. Osmanlı tarihçiliğinde nesnellik-ideloji ilişkisi, metinler üzerinden tartışılır. Vakayinâmelerdeki tekrarlar, örüntüler ve olay örgüsü yapısal olarak analiz edilir. Dersin sonunda öğrenciler bir metni transkribe eder, açıklamalarla çevirir ve analiz eder. Vezir, paşa, kadı gibi unvanların metinlerdeki anlam genişlemesi üzerine durulur. Osmanlı tarih yazımında kullanılan zaman ifadeleri ve anlatım kipleri çözümlenir. Öğrenciler bireysel ya da grup olarak bir metin çözümlemesi projesi hazırlar. Sınavlarda okuma, yazma, çeviri ve yorumlama düzeyinde çok yönlü değerlendirme yapılır. Öğrenciler, günümüz akademik çalışmalarında Osmanlıca metinlerin nasıl kullanıldığını öğrenir. Metinlerdeki anlatı öğeleriyle tarihsel gerçeklik ilişkisi sorgulanır. Osmanlıca tarihî metinler ile modern tarih metinleri arasında dil ve üslup farkları gösterilir. Ders kapsamında seçilen metinler dijital ortamlarda okunarak teknoloji destekli okuma teknikleri tanıtılır. Öğrenciler, sözlük ve yardımcı kaynak kullanımı konusunda yönlendirilir. Osmanlıca tarihî metinlerin dijitalleştirilmesi ve veri tabanı kullanımı kısaca tanıtılır. İlgili müzeler ve arşiv kurumlarıyla (örneğin: Osmanlı Arşivi, Süleymaniye Kütüphanesi) sanal geziler önerilir. Dersin son haftasında öğrenciler bir sunumla seçtikleri metni sınıfa tanıtır. Akademik çeviri ve yayın hazırlığı konusunda temel kurallar örneklerle öğretilir. Bu ders sonunda öğrenciler, Osmanlıca tarihî metinleri hem dil hem de tarihî içerik açısından yetkin biçimde çözümleyebilir.