TARİH

Bu dersin amacı, öğrencilere Büyük Selçuklu Devleti'nin devamı olarak Anadolu'da kurulan Türkiye Selçuklu Devleti'nin siyasi tarihini, kuruluş, yükseliş ve çöküş süreçlerini kapsamlı bir şekilde öğretmektir. Ders, Malazgirt Savaşı sonrası Anadolu'nun Türkleşme ve İslamlaşma sürecinde Selçukluların oynadığı kritik rolü, bu süreçte yaşanan iç ve dış mücadeleleri, Moğol istilasının etkilerini ve devletin idari, sosyal, ekonomik ve kültürel yapısını analiz etmeyi hedefler. Haçlı Seferleri'ne karşı verilen mücadeleler, Anadolu'daki ticari canlılığın teminatı olan kervansarayların önemi ve dönemin dinî-entelektüel hayatı üzerinde de durulacaktır. Temel kronikler ve modern akademik çalışmalar ışığında, öğrencilerin Türkiye Selçuklularını hem Orta Çağ İslam dünyası hem de sonrasında kurulan Osmanlı İmparatorluğu bağlamında değerlendirebilmesi sağlanacaktır. Nihai hedef, öğrencilerin Anadolu'nun etnik ve kültürel dokusunun şekillenmesinde Türkiye Selçuklularının bıraktığı mirası ve tarihsel önemi eleştirel bir bakış açısıyla kavramalarıdır.

Anadolu'nun tarihî coğrafyasını ve Türkiye Selçukluları öncesi dönemde bölgede hüküm süren Bizans, Ermeni ve Gürcü devletlerinin siyasî durumunu ana hatlarıyla aktararak başlayan bu derste, ilk olarak Malazgirt Savaşı'nın (1071) hemen sonrasında Süleyman Şah liderliğinde İznik merkezli kurulan Türkiye Selçuklu Devleti'nin siyasî teşekkül süreci ve Büyük Selçuklularla olan bağı detaylandırılacak, kuruluş döneminde yaşanan iç çekişmeler, Haçlı Seferleri'nin ani ve yıkıcı etkisiyle devletin başkentini İznik'ten Konya'ya taşımak zorunda kalışı ve I. Kılıçarslan'ın bu olağanüstü koşullarda verdiği mücadeleler ele alınacaktır. Moğol istilası öncesi dönemde en parlak çağını yaşayan devletin, I. Mesud ve II. Kılıçarslan gibi hükümdarlar döneminde Anadolu'da siyasî birliği sağlama çabaları, 1176 Miryokefalon Savaşı'nın Bizans'ı Anadolu'dan atma noktasındaki stratejik önemi ve Anadolu'nun bir Türk yurdu olarak kesinleşmesi süreci tüm yönleriyle irdelenecek, ayrıca bu dönemde tarım, ticaret ve imar faaliyetlerinde kaydedilen ilerlemeler, özellikle uluslararası ticaret yollarının güvenliğini sağlamak amacıyla inşa edilen kervansaraylar ağı ve şehirlerdeki sosyo-ekonomik dönüşüm analiz edilecektir. III. Gıyaseddin Keyhüsrev'in kötü yönetimi, devlet otoritesinin zayıflaması, Baba İshak isyanı gibi iç karışıklıklar ve nihayetinde 1243 Kösedağ Savaşı'nda Moğollara karşı alınan kesin yenilginin ardından Türkiye Selçuklu Devleti'nin bir yarı sömürge haline gelerek İlhanlılar'a tabi olması, bu süreçte merkezî otoritenin tamamen çökmesi, taht kavgalarının yoğunlaşması ve Moğol valilerinin (Ilgın) fiilî yönetimi incelenecek, bu istikrarsız ortamda Türkmen beyliklerinin bağımsız hareket etmeye başlamasının, nihayetinde Osmanlı Beyliği de dahil olmak üzere, Anadolu'da yeni bir siyasî haritanın doğuşuna nasıl zemin hazırladığı değerlendirilecektir. Ders, siyasî tarihin yanı sıra, Türkiye Selçuklu toplumunun sosyo-kültürel ve ekonomik yapısını; gayrimüslim tebaayla olan ilişkileri ve İslam hukuku çerçevesindeki statülerini (zimmi); göçebe Türkmenler ile yerleşik Fars ve Rum nüfus arasındaki etkileşim ve çatışma dinamiklerini; Farsça'nın resmî dil olarak kullanımına rağmen Türkçe'nin edebî ve günlük hayattaki varlığını; tasavvufî akımların (Mevlevîlik, Bektâşîlik) yayılımını; Ahi teşkilatının iktisadî ve sosyal hayattaki merkezî rolünü; mimarîdeki abidevi eserlerin (Alâeddin Camii, Sırçalı Medrese, İnce Minareli Medrese) stilistik ve sembolik önemini; çini, hat ve tezhip gibi sanat dallarındaki estetik gelişmeleri; ve nihayetinde devletin yıkılışından sonra hem Anadolu beylikleri hem de Osmanlı İmparatorluğu üzerinde bıraktığı idarî, hukukî, askerî ve kültürel mirası kapsamlı bir şekilde işleyerek, öğrencilerin sadece bir hanedanın tarihini değil, bir coğrafyanın kimlik kazanma sürecini çok boyutlu olarak kavramasını amaçlamaktadır. Bu bağlamda, döneme ait başlıca kaynaklar olan İbn Bîbî'nin "el-Evâmirü'l-Alâiyye fi'l-umûri'l-Alâiyye"si, Kerîmüddin Mahmud-i Aksarayî'nin "Müsâmeretü'l-Ahbâr"ı gibi birincil kroniklerin yanı sıra, modern tarih yazımındaki farklı yorum ve metodolojiler de eleştirel bir bakış açısıyla tartışmaya açılacak, böylece öğrencilerin hem dönemin olaylarını hem de bu olayların nasıl kayda geçirildiği ve yorumlandığına dair bir historiyografik bilinç geliştirmesi hedeflenecektir.